الاعتصام
(سوال) حداکثر وقت نماز عشاء تا چه مدت باقی می ماند؟
(جواب) مستحب است که نماز عشاء تا زمانیکه مشقتی در آن نباشد به تاخییر انداخته شود.
از عایشه رضی الله عنها روایت است : (أعتمم النبی -صلی الله علیه وسلم- ذات لیلة حتی ذهب عامة اللیل، و حتی نام أهل المسجد، ثم خرج فصلی، فقال : إنه لوقتها لولا أن أشق علی أمتی)مسلم
یعنی:«شبی پیامبر -صلی الله علیه وسلم- نماز (عشاء) را به تأخیر انداخت تا اینکه قسمت اعظم شب گذشت و اهل مسجد خوابیدند، سپس خارج شد، نماز را خواند و فرمود : اگرامتم به سختی نمی‌افتادند ألان وقت آن (نماز عشاء) است.
ولی چون معمولا نماز جماعت در مسجد و بعد از اذان اقامه می شود،لذا این امکان همیشه میسر نیست که آنرا به تاخییر انداخت زیرا نماز جماعت ارجحتر است تا اینکه کسی با فرادی نماز عشا را با تاخییر بخواند.
از جابر روایت شده است که: “پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز ظهر را بعد از زوال، در حین گرما می‌گزارد و نماز عصر را وقتی بجای می‌آورد که هنوز خورشید در دل آسمان درخشان بود، و نماز مغرب را بعد از غروب خورشید، و نماز عشاء را گاهی به تاخیر می‌انداخت و گاهی در اول وقت می‌خواند، هرگاه می‌دید که مردم جمع شده‌اند در آن تعجیل می‌کرد، و هرگاه می‌دید که مردم در حضور بهم رسانیدن تاخیر می‌کنند، او نیز نماز را به تاخیر می‌انداخت، و نماز صبح را پیامبر صلی الله علیه و سلم با مردم در تاریکی آخر شب می‌گزاردند“. بخاری و مسلم آن را روایت کرده‌اند.
اما اگر کسی بنا به دلیل موفق نشد که نماز عشا را در مسجد و به صورت جماعت بخواند، می تواند آنرا به تاخییر بیاندازد و سوال اینجاست که حداکثر تا چه موقع زمان و وقت نماز عشا باقی می ماند تا بتوان آنرا به تاخییر انداخت که قضا هم نشود زیرا اگر کسی عمدا نماز عشا را فوت کند مرتکب گناه بزرگی شده است و حتی برخی از علما حکم کفر وی را داده اند.
- برخی از علما می گویند که حداکثر تا نصف شب جایز است که نماز عشا را به تاخییر انداخت زیرا وقت نماز عشا تا نصف شب است و بعد از آن دیگر وقت آن گذشته است. به دلیل فرموده پیامبر صلی الله علیه وسلم (وقت صلاة العشاء إلی نصف اللیل الأوسط)نسایی و مسلم
«وقت نماز عشاء تا نیمه میانی شب است».
و این مذهب ثوری و ابن مبارک و اسحاق و ابوثور و ابن حزم و قول قدیم امام شافعی است.
- برخی دیگر گفته اند که تا یک سوم شب وقت نماز عشا باقی مانده است و لذا نباید بیشتر از یک سوم شب نماز را به تاخییر انداخت. از عایشه رضی الله عنها روایت است که گفته:«نماز عشاء را در مدت فاصله بین ناپدید شدن سرخی افق و ثلث اول شب می‌گزاردند». بخاری آن را روایت کرده است.این رای جدید امام شافعی و ابوحنیفه و مذهب مشهور امام مالک است.
- بعضی از علما آخرین وقت نماز عشا را تا طلوع فجر صادق (سپیده دم) دانسته اند. زیرا ابوقتاده گفته است: پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود:
«أما إنه لیس فی النوم تفریط إنما التفریط علی من لم یصل الصلاة حتی یجئ وقت الصلاة الاخری»
یعنی: اما اینکه کسی در خواب ماند و نمازش قضا شود، کوتاهی نکرده است، بی‌گمان سستی و سهل انگاری درباره کسی است که نماز را نمی‌خواند تا اینکه وقت نماز دیگر فرا رسد. مسلم آن را روایت کرده است.
و گفته اند:این روایت دلیل است بر اینکه وقت هر نمازی تا فرا رسیدن وقت نماز بعدی ادامه دارد، مگر نماز صبح که وقت آن تا وقت نماز ظهر ادامه ندارد، زیرا فقهاء اجماع دارند بر اینکه با طلوع خورشید وقت آن به پایان می‌رسد . و این رأی عطا و داود ظاهری و ابن منذر و طاوس و عکرمه است.
ولی صحیح ترین رأی، آن است که وقت عشاء تا نصف شب است و بایستی تا آن موقع حتما نماز ادا شود. والله اعلم.
خوابیدن قبل از نماز عشاء کراهت دارد. زیرا ابوبرزة اسلمی گفته است که: »پیامبر صلی الله علیه و سلم مستحب می‌دانست (دوست داشت) که نماز عشاء را که “عتمه“ می‌گفتند، به تاخیر اندازد، از خوابیدن قبل از آن و گفتگوی بعد از آن بدش می‌آمد». گروه محدثین آن را روایت کرده‌اند.
زیرا خوابیدن پیش از گزاردن نماز ممکن است سبب شود که نمازگزار نتواند آن را در وقت مستحب بگزارد یا نماز جماعت را از دست بدهد. ولی اگر خواست بخوابد و کسی بود که او را بموقع بیدار کند، یا گفتگوی بعد از نماز عشاء درباره کارهای نیکو باشد آنوقت هیچکدام مکروه نیستند. زیرا از ابن عمر روایت شده است که گفته:«کان رسول الله صلی الله علیه وسلم یسمر عند أبی بکر اللیلة کذلک فی أمر من أمور المسلمین، وأنا معه»
یعنی: گاهی پیش می‌آمد که پیامبر صلی الله علیه و سلم شب در نزد ابوبکر می‌ماند و درباره کارهای مسلمانان گفتگو می‌کرد و من هم همراه ایشان می‌بودم. احمد و ترمذی آن را روایت کرده‌اند .
از ابن عباس روایت شده است که گفته: «شبی پیامبر صلی الله علیه و سلم در خانه میمونه بود، آنجا خوابیدم تا ببینم که نماز پیامبر صلی الله علیه و سلم در شب چگونه است؟، پیامبر صلی الله علیه و سلم ساعتی با اهل خود گفتگو کرد، سپس خوابید». مسلم آن را روایت کرده است.
پس شما بایستی قبل از نصف شب یا حداکثر تا آنوقت نماز عشا را ادا کنید حق ندارید آن را قضا کنید، البته با توجه به فصول مختلف سال زمان نصف شب نیز تغییر میکند و شما باید این نکته را مد نظرداشته باشید.
والله اعلم