(سوال) انواع و اقسام سوگند ها و احکام مربوط به آنها چیست ؟

(جواب) سوگند بر سه نوع است:

1-    سوگند لغو

2-    سوگند غموس.

3-    سوگند منعقده.

سوگند لغو و حکم آن:

سوگند لغو، سوگندی است که بدون قصد و نیت باشد؛ مانند کسی که می‌گوید : به خدا باید بخورید یا بنوشید و غیره، که قصد سوگند ندارد.

این سوگند منعقد نمی‌شود و موجب بازخواست هم نمی‌گردد و کفاره ای هم ندارد :

خداوند متعال می‌فرماید :

)لاَیُؤَاخِذُکُمُ اللهُ بِاللَّغوِ فِی أیمَانِکُم، وَلَکِن یُؤَاخِذُکُم بِمَا کَسَبَت قُلُوبُکُم(  (بقره : 225)

«خداوند شما رابه خاطر سوگندهایی که بدون توجه یاد می‌کنید مؤاخذه نخواهد کرد ولی شما را در برابرآنچه دلهایتان کسب کرده (واز روی اراده و اختیار بوده) مؤاخذه می‌کند».

و می‌فرماید :

)لاَیُؤَاخِذُکُمُ اللهُ بِاللَّغوِ فِی أیمَانِکُم، وَلَکِن یُؤَاخِذُکُم بِمَا عَقَّدتُمُ الأیمَان(  (مائده : 89)

«خداوند شما را به خار سوگندهای بیهوده و بی‌اراده بازخواست نمی‌کند ولی شما را در برابر سوگندهایی که از روی قصد واراده خورده‌اید مؤاخذه می‌کند».

از عایشه(رضی الله عنها) روایت است : آیه )لاَیُؤَاخِذُکُمُ اللهُ بِاللَّغوِ( درباره سوگندهایی مانند «نه والله» و «بله والله» نازل شده است».بخاری

سوگند غموس (دروغ)و حکم آن:

سوگند غموس سوگندی دروغین است که با آن حقوق پایمال می‌شود، یا سوگندی است که با آن قصد فسق وخیانت کنند و به غموس (فروبرنده) نامگذاری شده چون باعث فرورفتن صاحبش در گناه و سپس در آتش می‌شود.

این سوگند از بزرگترین گناهان کبیره است و هیچ کفاره‌ای ندارد؛ چون خداوند متعال می‌فرماید : )وَلَکِن یُؤَاخِذُکُم بِمَا عَقَّدتُمُ الأیمَان( «ولی شما را در برابر سوگندهایی که از روی قصد و اراده خورده‌اید مؤاخذه می‌کند».

این سوگند منعقد نمی‌شود؛ چون سوگند منعقده سوگندی است که امکان دادن کفاره در آن وجود داشته باشد. و در سوگند غموس وفا به سوگند اصلاً امکان ندارد و بر کار خود یاد نمی‌شود :

خداوند متعال می‌فرماید :

) وَلاَ تَتَّخِذُوا أیمَانَکُم دَخَلاً بَینَکُم فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعدَ ثُبُوتِهَا وَ تَذُوقُوا السُّوءَ بِمَا صَدَدتُم عَن سَبِیلِ اللهِ وَلَکُم عَذَابٌ عَظِیمٌ ( (نحل : 94)

«سوگندهایتان رادر میان خود وسیله نیرنگ و فساد نسازید (و مردمان را به قسمهای دروغ گول نزنید و از راه راست بدر نکنید اگر سوگند و قسم یاد کنید و بدان وفا نکنید این امر) سبب می‌شود که گامهای ثابت، از جای بلغزد و به سبب جلوگیری از راه خدا دچار بلا و بدی شوید و در آخرت عذاب بزرگی داشته باشید».

طبری(رحمه الله) گوید :

«معنی آیه )وَلاَ تَتَّخِذُوا أیمَانَکُم دَخَلاً بَینَکُم  این است که : سوگندهای خود را وسیلة فریب و خیانت در وفای به پیمانهای خود با کسانی که پیمان بسته‌اید، قرار ندهید، تا آنان بدینوسیله به شما اطمینان کنند در حالی که شما در دل قصد خیانت دارید». تفسیر الطبری (166/14).

از عبدالله بن عمرو روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (الکبائر : الإشراک بالله، و عقوق الوالدین، و قتل النفس، والیمین الغموس) «گناهان کبیره عبارتند از : (شریک قرار دادن برای خدا، اذیت کردن والدین، کشتن کسی (به ناحق) و سوگند غموس».نسایی

از ابوهریره روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (خمس لیس لهن کفارة : الشرک بالله عزوجل، و قتل النفس بغیر حق، أو نهب مؤمن، أو الفرار من الزحف، أو یمین صابرة یقتطع بها مالا بغیر حق) «پنج گناه کفاره ندارد : شریک قرار دادن برای خدای عزوجل، کشتن کسی به ناحق، غارت کردن (مال) مؤمن، فرار از میدان جنگ و سوگند غموسی که با آن مالی به ناحق گرفته شود».ابن ماجه

سوگند منعقده و حکم آن:

سوگند منعقده سوگندی است که شخص برای تأکید انجام یا ترک کاری (در حال یا آینده و نه بر گذشته)آن را با قصد یاد می‌کند، و بر آن مصمم است.

اگر به سوگندش وفا کرد گناهی بر او نیست، ولی اگر وفا نکرد، باید کفاره بدهد، به دلیل فرموده خداوند متعال :

) وَلَکِن یُؤَاخِذُکُم بِمَا کَسَبَت قُلُوبُکُم (  (بقره : 225)

«ولی شما را در برابرآنچه دلهایتان کسب کرده (واز روی اراده و اختیار بوده) مؤاخذه می‌کند».

و می‌فرماید :

) وَلَکِنْ یُؤَاخِذُکُمْ بِمَا عَقَّدْتُمْ الأَیْمَانَ ( (مائده : 89)

«ولی شما را در برابر سوگندهایی که از روی قصد و اراده خورده‌اید مؤاخذه می‌کند».

اگر کسی سوگندش را بشکند، کفاره آن یکی از موارد زیر است :

1- سیرکردن ده مسکین از غذاهای معمولی و متوسطی که به خانواده خود می‌دهید.

2- لباس پوشانیدن ده مسکین.

3- آزاد کردن برده‌ای.

اگر کسی نتواند یکی از این موارد را به جای آورد باید سه روز روزه بگیرد.

ولی اگر بتواند یکی از سه مورد فوق را انجام دهد، جایز نیست روزه را کفاره سوگندش قرار دهد.

خداوند متعال می‌فرماید :

) لاَیُؤَاخِذُکُمْ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِی أَیْمَانِکُمْ وَلَکِنْ یُؤَاخِذُکُمْ بِمَا عَقَّدْتُمْ الأَیْمَانَ فَکَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاکِینَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِیکُمْ أَوْ کِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلاَثَةِ أَیَّامٍ ذَلِکَ کَفَّارَةُ أَیْمَانِکُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ (  (مائده : 89)

«خداوند شما را به خاطر سوگندهای بیهوده و بی‌اراده مؤاخذه نمی‌کند ولی شما را در برابر سوگندهایی که از روی قصد و اراده خورده‌اید مؤاخذه می‌کند، کفاره این گونه سوگندها عبارت است از : خوراک دادن به ده نفر مسکین، از غذاهای معمولی و متوسطی که به خانواد خود می‌دهید یا جامه دادن به ده نفر از مساکین و یا آزاد کردن برده‌ای، اما اگر کسی (هیچ یک از این سه کار را نتوانست و توانایی انجام آنها را) نیافت، سه روز روزه (بگیرد) این کفاره سوگندهایی است که می‌خورید».

والله اعلم