الاعتصام
(سوال) اگر دیر به نماز جماعت برسیم می توانیم دعای استفتاح را بخوانیم ؟
(جواب) جمهور علما بر این رای هستند که این دعا را زمانی بخوانید که از ابتدای نماز با امام همراه بوده اید؛ زیرا اگر در رکعتهای دیگر که به امام ملحق می شوید یا آنکه در رکعت اول می رسید ولی دیر به جماعت ملحق شده اید؛ و بعد بخواهید دعای استفتاح را بخوانید؛ در آنصورت فرصت خواندن سوره ی فاتحه را نخواهید داشت در حالیکه خواندن فاتحه رکن است ولی دعای استفتاح مستحب است و فرض بر مستحب ارجح تر است، همچنین اگر در نمازهای جهریه باشد، لازمست به قرائت امام گوش فرا دهید، و نباید در هنگام قرائت امام (بجز خواندن فاتحه) چیز دیگری خوانده شود، زیرا الله تعالی می فرماید:
« وَإِذَا قُرِیءَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُواْ لَهُ وَأَنصِتُواْ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»(اعراف 204)
یعنی: هنگامی که قرآن خوانده شود، گوش فرا دهید و خاموش باشید؛ شاید مشمول رحمت خدا شوید!
و همانطور که گفته شد، تنها استثنایی که آیه ی فوق دارد اینست که برای ماموم جایز است تا در هنگام قرائت سوره توسط امام، فاتحه خویش را بخواند، بجز فاتحه نباید چیزی دیگر خواند از جمله همین دعای استفتاح.
توجه؛ دعای استفتاح دعایی است که نمازگزار می تواند بعد از تکبیرةالاحرام و قبل از شروع به خواندن فاتحه آنرا بخواند و الفاظ مختلفی دارد یکی از آن الفاظ بصورت زیر است:
از عمر بن خطاب رضی الله عنه نقل شده است که بعد از تکبیره الاحرام می‌گفت:"سبحانک اللهم وبحمدک، وتبارک اسمک وتعالی جدک، ولا إله غیرک" [خداوندا، ترا تنزیه و تسبیح و ستایش می‌کنـم و نام تو مبارک و شکوهمند و عظمت تو برتر از همه چیز است و هیچ معبودی بجز تو نیست] . مسلم آن را بصورت منقطع و دارقطنی بصورت موصول و موقوف بر عمر روایت کرده‌اند.
لفظ دیگری نیز ثابت است؛
بهترین آن، دعایی است که ابوهریره رضی الله عنه روایت کرده و گفته است : پیامبر صلی الله علیه وسلم وقتی در نماز تکبیر (احرام) می‌گفت قبل از خواندن فاتحه لحظه‌ای سکوت می‌کرد، گفتم ای رسول خدا، پدر و مادرم فدایت، در سکوتی که بین تکبیر و قرائت می‌کنی چه می‌گویی؟ پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : می‌گویم : (اللهم باعد بینی وبین خطایای کما باعدت بین المشرق و المغرب، اللهم نقنی من خطایای کما ینقی الثوب الأبیض من الدنس، اللهم اغسلنی من خطایای بالثلج و الماء و البرد) «خداوندا! بین من و خطاهایم فاصله بیانداز همچنانکه بین مشرق ومغرب فاصله انداختنی، خداوندا! مرا از گناهانم پاک کن همچنانکه لباس سفید از چرک و آلودگی پاک می‌شود، خداوندا! مرا از خطاهایم با برف و آب و تگرک بشوی». متفق علیه
لفظ دیگری نیز بصورت زیر ثابت است؛
از علی بن ابی‌طالب روایت شده است که: پیامبر صلی الله علیه و سلم چون به نماز می‌ایستاد، تکبیر می‌گفت، سپس می‌گفت: (وجهت وجهی للذی فطر السموات والارض حنیفا مسلما وما أنا من المشرکین، إن صلاتی ونسکی ومحیای ومماتی لله رب العالمین، لا شریک له، وبذلک أمرت وأنا من المسلمین: أللهم أنت الملک لا إله إلا أنت، أنت ربی وأنا عبدک، ظلمت نفسی واعترفت بذنبی فاغفر لی ذنوبی جمیعا، إنه لا یغفر الذنوب إلا أنت، واهدنی لاحسن الاخلاق، لا یهدی لاحسنها إلا أنت، واصرف عنی سیئها لا یصرف عنی سیئها إلا أنت، لبیک وسعدیک ، والخیر کله فی یدیک، والشر لیس إلیک، وأنا بک وإلیک تبارکت وتعالیت، أستغفرک وأتوب إلیک) [روی خود را تنها به سوی آنکس متوجه می‌نمایـم که آفریننده آسمانها و زمین است، در حالیکه از باطل روی گردان و خود را به وی تسلیـم می‌کنم، من از انبازگیرندگان برای الله نیستم (به وی شرک نمی‌ورزم)، بی‌گمان نمازم و عبادتم (قربانیـم) و زندگیم و مرگم برای الله است که پروردگار عالمیان است، و هیچ شریک و انبازی ندارد، و بدین دستور داده شده‌ام، و من از جمله مسلمانانم، خدایا تو خداوندی و بجز تو معبودی نیست، تنها تو پروردگارم هستی و من بنده توام، من به خود ستم کرده‌ام و به گناه خویش اعتراف می‌کنم، پس همه گناهانم را بیامرز، زیرا به غیر از تو کسی نمی‌تواند گناهان را بیامرزد، و مرا به زیباترین اخلاق و خویها راهنمائی کن، چه تنها تو هستی که مردم را به زیباترین آنها هدایت می‌کنی، و اخلاق زشت را از من دور ساز که تنها تو هستی که می‌توانی چنین کنی، خدایا من همواره به فرمان تو هستم، و همواره پیرو دین تو می‌باشم و تمام نیکی‌ها در دست تو است، و شر و بدی هرگز به تو راه ندارد و هیچ چیز نسبت به تو شر نیست و آن را برای حکمتی آفریده‌ای و من از آن توام و بـه سوی تـو بر می‌گردم، تو مبارک و برتر از همه هستی، از تو آمرزش می‌طلبم و به سوی تـو بر می‌گردم و توبه می‌کنم]". احمد و مسلم و ترمذی و ابوداود و دیگران آن را روایت کرده‌اند.
توجه: خواندن " وجهت وجهی للذی فطر السموات والارض حنیفا مسلما وما أنا من المشرکین، إن صلاتی ونسکی ومحیای ومماتی لله رب العالمین، لا شریک له، وبذلک أمرت وأنا من المسلمین" از دعای فوق کفایت می کند.
همچنین دعای زیر:
از عبدالرحمن بن عوف روایت شده که گفته است: از عایشه رضی الله عنهاسوال کردم پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز شب را با چه چیزی افتتاح مـی‌کرد؟ گفت: هرگاه به نماز شب می‌ایستاد، نماز خود را بدین دعا افتتاح می‌کرد: (أللهم رب جبریل ومیکائیل وإسرافیل، فاطر السموات والارض عالم الغیب والشهادة، أنت تحکم بین عبادک فیما کانوا فیه یختلفون، اهدنی لما اختلف فیه من الحق بإذنک: إنک تهدی من تشاء إلی صراط مستقیم) [خداوندا، تو پروردگار جبرائیل و میکائیل و اسرافیل هستی، آفریننده آسمانها و زمین می‌باشی، دانای نهان و آشکاری، تنها تو در بین بندگانت در آنچه با هم اختلاف دارند، داوری می‌کنی، مرا هدایت کن به حقی که با اجازه تو در آن اختلاف پیش آمده است، تنها تو می‌توانی هر کس را که بخواهی به راه راست هدایت کنی]". مسلم و ابوداود و ترمذی و نسائی و ابن ماجه آن را روایت کرده‌اند.
والله اعلم