(سوال) حکم مسح بر کلاه گیس و موی مصنوعی در هنگام وضو و نحوه ی غسل با آن.

(جواب) قبلا لازمست گفته شود که پیوند مو و استفاده از کلاه گیس برای زنان و مردان حرام است، به دلیل حدیثی که از اسماء دختر ابوبکر رضی الله عنهما نقل شده است که گفته‌اند: «لعن رسول الله صلی الله علیه و سلم  الواصلة والمستوصلة» بخاری، «پیامبر صلی الله علیه وسلم زنی را که عمل مو کاشتن را انجام می‌دهد، و زنی را که این عمل بر روی او صورت می‌گیرد، لعنت کرده‌اند»

البته این حکم برای کسانی بود که موی سرشان نریخته باشد یا قسمتی از آن باقی مانده باشد وگرنه برای کسی که کاملا طاس شده باشد، در آنصورت حکم آن نزد علما متفاوت است:

اکثر علمای معاصر چنین فتوا داده اند که استفاده از کلاه گیس برای زن و مرد حتی اگر طاس هم باشد جایز نیست و به همان حدیث فوق استناد کرده اند.

اما شیخ محمد بن صالح العثیمین نظر دیگری دارد، ایشان گفته اند که استفاده از کلاه گیس برای زنی که کاملا طاس شده باشد جایز است، زیرا او با این عمل عیبی را می پوشاند که در حالت نخست از خلقتش این عیب را نداشته است. اما اگر فرد طاس نباشد و بلکه هدف وی از آن تجمل و زیبایی باشد، بدون شک حرام است و مشمول حکم حدیث "لعن النبی صلی الله علیه وسلم الواصلة والمستوصلة" می گردد.

در فتوای مفصل علامه شیخ محمد بن صالح بن عثیمین  درباره مسائل متعددی که مربوط به کاشتن مو می‌شود، چنین ذکر شده است که: "استفاده از کلاه گیس حرام است، و این کار زیر مجموعه مو کاشتن است. اگر چه مثل آن نیست ولی موی سر را برخلاف آنچه که هست نشان می‌دهد، به همین دلیل شبیه به مو کاشتن است. پیامبر صلی الله علیه وسلم زنی که عمل مو کاشتن را انجام می‌دهد، و زنی که این عمل بر روی او صورت می‌گیرد، لعنت کرده‌اند. ولی اگر سر زن اصلاً مو نداشته باشد و یا طاس باشد، برای پنهان کردن این عیب استفاده از کلاه گیس اشکالی ندارد. برای اینکه پنهان کردن نقص جایز است، و به این دلیل که «پیامبر صلی الله علیه وسلم به شخصی که در یکی از غزوات بینی‌اش قطع شده بود، اجازه دادند از بینی مصنوعی که از جنس طلا بود استفاده کند». پس این مسأله وجه گسترده‌تری پیدا می‌کند، و شامل مسائل خودآرایی و جراحی بینی و غیره می‌شود، پس کارهایی که برای پنهان کردن یک عیب انجام می‌شود، اشکالی ندارد مانند: انجام جراحی بینی برای کسی که انحراف بینی دارد، و از بین بردن خال سیاه. ولی کارهای غیر ضروری مانند: خالکوبی و ابرو برداشتن، حرام است. استفاده بدون دلیل شرعی از کلاه گیس، حتی اگر با اجازه و رضایت همسر باشد، حرام است، به این دلیل که در اموری که خداوند حرام کرده‌اند، هیچ رخصت و اجازه‌ای وجود ندارد.( کتاب «فتاوی المرأه المسلمه»، (2/518)).

اما اگر بپذیریم که استعمال کلاه گیس و کاشت مو برای کسی که کاملا طاس شده مباح و جایز است، چگونگی مسح و شستن آن در هنگام وضو و غسل چگونه خواهد بود؟

جواب: افضل و احوط آنست که کلاه گیس را در هنگام وضو از سر برداشت و بطور مستقیم سر را مسح نمود، هرچند که مسح بر کلاه گیس در این شرایط جایز است، چرا که پیامبر صلی الله علیه وسلم در حالیکه بر سر مبارکشان بود آنرا مسح می کردند همچنین بر عمامه ی خود نیز مسح می نمودند. در  حدیث عمرو  بن  امیه رضی الله عنه  آمده است‌ که‌: «رأیت رسول الله صلی الله علیه وسلم یمسح علی عمامته وخفیه» یعنی: [‌پیامبر صلی الله علیه و سلم را دیدم ‌که برعمامه  و خفین مسح می‌کرد]‌‌.  احمد  و  بخاری  و  ابن  ماجه  آنرا  روایت ‌کرده‌اد. و اگر مسح بر عمامه جایز باشد، پس مسح بر کلاه گیس هم جایز خواهد بود، زیرا هدف در اینجا رسیدن آب به پوست سر نیست بر خلاف دیگر اعضای وضو که لازمست تا آب به پوست برسد، حتی در حالت پوشیدن خف نیز لازمست که قبل از پوشیدن آن یکبار وضوی کامل گرفت و پاها را شست بعد خفین را پوشید و در دفعات بعد کافیست تا بجای شستن پاها بر روی خفین مسح کرد..

اما در هنگام غسل کردن لازمست تا حتما کلاه گیس از سر برداشته شود تا آب به تمامی پوست سر برسد، زیرا مقصود از غسل کردن، با وضو متفاوت است و ما در غسل کردن هیچ عضوی نداریم که بر آن عمل مسح جایز باشد (البته بجز بر باند و پانسمان در شرایط ویژه) و بلکه در غسل لازمست تا آب به تمامی قسمتهای بدن اللخصوص پوست سر برسد و غسل کسی که فقط سرش را مسح کند و یا آب را بطور کامل به پوست سر نرساند، صحیح نیست.

چنانکه از عایشه(رضی الله عنها) روایت است : (کان رسول الله صلی الله علیه وسلم إذا اغتسل من الجنابة یبدأ فیغسل یدیه، ثم یفرغ بیمینه علی شماله فیغسل فرجه، ثم یتوضا وضوءه للصلاة ثم یأخذ الماء فیدخل صابعه فی أصول الشعر، حتی إذا رأی أن قد استبرأ حفن علی رأسه ثلاث حفنات،ثم أفاض علی سائر جسده، ثم غسل رجلیه) «پیامبر صلی الله علیه وسلم بهنگام غسل جنابت ابتدا دستهایش را می‌شست، سپس با دست راستش بر طرف چپش آب می‌ریخت و شرمگاهش را می‌شست. آنگاه وضویی همچون وضوی نماز می‌‌گرفت و آب برمی‌داشت و با انگشتانش بین موهایش را خلال می‌کرد تا مطمئن شود که آب به پوست رسیده است سپس سه مشت آب بر سرش می‌ریخت و بدنبال آن بر سایر بدنش آب می‌ریخت سپس پاهایش را می‌شست».متفق علیه.

و باز از عایشه(رضی الله عنها) روایت است که اسماء از پیامبر صلی الله علیه وسلم دربارة غسل حیض سؤال کرد. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (تأخذ إحداکن ماءها و سدرتها، فتطهر، فتحسن الطهور ثم تصب علی رأسها فتدلکه دلکا شدیدا، حتی تبلغ شئون رأسهاف ثم تصب علیها الماء، ثم تأخذ فرصة ممسکة فتطهر بها فقالت أسماء : کیف أتطهر بها؟ فقال : سبحان الله تطهری بها، فقالت عائشة کأنها تخفی ذلک : تتبعین بها أثر الدم.

وسألته عن غسل الجنابة، تأخذ ماء فتطهر فتحسن الطهور أو تبلغ الطهور ثم تصب علی رأسها فتدلکه حتی تبلغ شئون رأسها، ثم تفیض علیها الماء). مسلم (332)

«هر کدام از شما مقداری آب و سدر را بردارد و با آن به خوبی طهار بگیرد سپس آب را سرش بریزد و خوب آن را مالش دهد تا آب به تمام نقاط سرش (زیرموها) برسد. سپس آب را بر خودش بریزد و تکه پنبه‌ای آغشته به مسک را برداشته و با آن خود را پاک کند، اسماء گفت : چگونه با آن خود را پاک کند؟ فرمود : سبحان‌ الله! خودش را با آن پاک کند، عایشه در حالی که گویا می‌خواست آن را (از دیگران) پنهان کند، گفت : با آن تکه پنبه آغشته به مسک، اثر خون را پاک کند».

همچنین از پیامبر صلی الله علیه وسلم دربارة غسل جنابت سؤال کرد، فرمود : «آب را بردارد و با آن به خوبی وضو بگیرد سپس آب را بر سرش بریزد و آن را مالش دهد تا آب به تمام نقاط سرش (زیرموها) برسد، سپس آب را بر سایر بدنش بریزد».

علامه محمد بن صالح العثیمین رمه الله می گوید: "بر روی عمامه و خفین و خمار (روسری) فقط در حدث اصغر (وضو) مسح می شوند نه در حدث اکبر (غسل)، و دلیل آن هم حدیث صفوان بن عسال است که می گوید: (أمَرنا رسولُ الله صلّی الله علیه وسلّم إِذا کُنَّا سَفْراً ألاَّ ننزع خفافنا ثلاثة أیام ولیالیهن إلا من جنابة ، ولکن من غائط ، وبول ، ونوم) . ترمذی (96)

یعنی: «پیامبر صلی الله علیه وسلم به ما امر کرد که در مسافرت خفهایمان را سه شبانه‌روز در نیاوریم مگر به خاطر جنابت (در این صورت باید خفهارا در آوریم) اما بر اثر مدفوع، ادرار و خواب، درآوردن آنها لازم نیست». و این فرموده ی پیامبر صلی الله علیه وسلم : "إلا من جنابة" (بجز در هنگام جنابت) یعنی در حدث اکبر (یا غسل).

و این فرموده: " ولکن من غائط وبول ونوم" (اما بر اثر مدفوع، ادرار و خواب)، یعنی در حالت حدث اصغر، پس هرگاه انسان جنب گشت، او نمی تواند  (بر عمامه و خفین و خمار) مسح کند بلکه واجب است تا آن اعضا را بشوید، زیرا در حدث اکبر چیزی مسموح (عضوی که مسح شود) وجود ندارد، نه اصلی و نه فرعی، بجز بر جبیره.". ‏"الشرح الممتع علی زاد المستقنع" (1/239 – 242) باختصار.‏

لذا اگر کسی برای خود کلاه گیس گذاشته است و از حکم آن خبر نداشته است , همین حکم برای او ضروری است و در هنگام غسل بر او واجب است تا آنرا از سرش جدا کند تا آب به پوست سرش برسد. اما در حالتی که شخص مو کاشته است، در این حالت بمانند حالت معمولی که موهایش را در غسل زیر آب می گیرد تا پوست زیر مو خیس شود، کافیست تا سرش را کاملا زیر آب برده تا پوست زیرین خیس شود و در حالت کاشت مو بر خلاف کلاه گیس، مانعی برای رسیدن آب به سر وجود ندارد و برای آن تسامح بیشتر است.

والله اعلم