(سوال) چرا سمت راست از سمت چپ اشراف بیشتری دارد؟

(جواب) امام نووی رحمه الله در "شرح صحیح مسلم" می گوید: «این یک قاعده مستمر در شرع است که : هر آنچه از باب تکریم و شرافت باشد مانند : پوشیدن لباس و شلوار و خُف (جوراب چرمی) و داخل شدن به مسجد، و سواک (یا مسواک زدن) و سرمه زدن، و چیدن ناخن، و کوتاه کردن سبیل، و شانه زدن موها، و زدودن موی زیر بغل، و تراشیدن موی سر، و سلام نماز، و شستن اعضای وضو و غسل، و خروج از توالت، و خوردن و نوشیدن، و مصافحه و دست دادن، و لمس حجر الاسود و همانند آنها، تیامن (پیش انداختن راست) در آنها مستحب است. و هرآنچه که ضد آن باشد مانند : ورود به توالت، بیرون رفتن از مسجد، آب بینی گرفتن (استنشاق)، و استنجاء، و بیرون آوردن لباس و شلوار و جوارب و همانند آنها، پیش انداختن چپ مستحب است، و تمامی این موارد برای تکریم راست و شرف آنست».

و برای این قاعده دلایل متعددی وجود دارد که بیانگر آنست الله و رسول صلی الله علیه وسلم به سمت راست و تقدیم آن بر چپ شرافت داده اند، از جمله دلایل زیر :

« یَوْمَ نَدْعُو کُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ فَأُوْلَئِکَ یَقْرَؤُونَ کِتَابَهُمْ» (اسراء 71).

یعنی : (به یاد آورید) روزی را که هر گروهی را با پیشوایشان می‏خوانیم! کسانی که نامه عملشان به دست راستشان داده شود، آن را (با شادی و سرور) می‏خوانند.

« فَسَلَامٌ لَّکَ مِنْ أَصْحَابِ الْیَمِینِ» (واقعه 91).

یعنی: (به او گفته می‏شود:) سلام بر تو از سوی دوستانت که از اصحاب راستند.

« کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ * إِلَّا أَصْحَابَ الْیَمِینِ * فِی جَنَّاتٍ یَتَسَاءلُونَ» (مدثر 38-40).

یعنی: (آری) هر کس در گرو اعمال خویش است، مگر اصحاب یمین (راست) (که نامه اعمالشان را به نشانه ایمان و تقوایشان به دست راستشان می‏دهند) آنها در باغهای بهشتند، و سؤال می‏کنند.

و هنگامی که از پیامبرانش خبر می دهد، می فرماید: « وَأَلْقِ مَا فِی یَمِینِکَ تَلْقَفْ مَا صَنَعُوا إِنَّمَا صَنَعُوا کَیْدُ سَاحِرٍ وَلَا یُفْلِحُ السَّاحِرُ حَیْثُ أَتَی» (طه 69).

یعنی : (ای موسی) آنچه را در دست راست داری بیفکن، تمام آنچه را ساخته‏اند می‏بلعد! آنچه ساخته‏اند تنها مکر ساحر است؛ و ساحر هر جا رود رستگار نخواهد شد.

« فَرَاغَ إِلَی آلِهَتِهِمْ فَقَالَ أَلَا تَأْکُلُونَ * مَا لَکُمْ لَا تَنطِقُونَ * فَرَاغَ عَلَیْهِمْ ضَرْبًا بِالْیَمِینِ» (صافات 91-93).

یعنی : (ابراهیم وارد بتخانه شد) مخفیانه نگاهی به معبودانشان کرد و از روی تمسخر گفت: «چرا (از این غذاها) نمی‏خورید؟! چرا سخن نمی‏گویید؟! سپس بسوی آنها رفت و ضربه‏ای محکم با دست راست بر پیکر آنها فرود آورد.

« وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ» (واقعه 41).

یعنی : و اصحاب شمال (چپ)، چه اصحاب شمالی (که نامه اعمالشان به نشانه جرمشان به دست چپ آنها داده می‏شود).

« وَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِشِمَالِهِ فَیَقُولُ یَا لَیْتَنِی لَمْ أُوتَ کِتَابِیهْ» (حاقه 25).

یعنی : امّا کسی که نامه اعمالش را به دست چپش بدهند می‏گوید: «ای کاش هرگز نامه اعمالم را به من نمی‏دادند.

و از عایشه رضی الله عنها روایت شده که گفت: «کَانَ رسولُ اللَّه صَلّی اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم یُعْجِبُهُ التَّیمُّنُ فی شأنِه کُلِّه: فی طُهُوِرِهِ، وَتَرجُّلِهِ، وَتَنَعُّلِه». متفقٌ علیه.خ(168)، م (268).

یعنی: پیامبر صلی الله علیه وسلم شروع و انجام از راست و جلو انداختن آن را در تمام کارهایش در غسل و وضو و شانه کردن موی سر و پوشیدن کفش خویش، دوست می‌داشت.

و باز از او روایت است که گفت : «کانَتْ یَدُ رسول اللَّه صَلّی اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم، الیُمْنی لِطَهُورِهِ وطَعَامِه، وکَانَتْ الیُسْرَی لِخَلائِهِ وَمَا کَانَ منْ أَذیً». حدیث صحیح، رواه أبو داود وغیره.

یعنی : «پیامبر صلی الله علیه وسلم دست راستش را برای وضو و غسل و خوردن خویش و دست چپش را برای دستشویی و دفع حاجت و هر آلودگی دیگری به‌کار می‌گرفت». حدیثی صحیح است که ابوداود (33) و غیر او به اسناد صحیح روایت کرده‌اند.

و از ام‌عطیه رضی الله عنها روایت شده است که گفت: پیامبر صلی الله علیه وسلم در هنگام غسل دخترش زینب به زنانی که او را غسل می‌دادند، فرمودند: «ابْدَأْنَ بِمیامِنهَا وَمَواضِعِ الوُضُوءِ مِنْها» متفقٌ علیه.

«غسل را از طرف‌های راست و اعضای وضوی او شروع کنید». خ(167)، م (2/648).

و از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده است که پیامبر صلی الله علیه وسلمفرمودند: «إِذا انْتَعَلَ أَحدُکُمْ فَلْیبْدَأْ بالیُمْنی، وَإِذا نَزَع فَلْیبْدَأْ بِالشِّمالِ. لِتَکُنِ الیُمْنی أَوَّلهُما تُنْعَلُ، وآخرَهُمَا تُنْزَعُ» متفقٌ علیه.

یعنی: «هر گاه یکی از شما کفش پوشید، از راست و وقتی آن را درآورد، از چپ شروع کند، تا پای راست، در پوشیدن اول باشد و در آوردن آخر».خ(5856)، م (2097).

و از ابن عمر رضی الله عنه روایت است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: «إِذَا أَکَلَ أَحَدُکُمْ فَلْیَأْکُلْ بِیَمِینِهِ ، وَإِذَا شَرِبَ فَلْیَشْرَبْ بِیَمِینِهِ ، فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَأْکُلُ بِشِمَالِهِ ، وَیَشْرَبُ بِشِمَالِهِ».

یعنی: «هرگاه کسی غذا خورد با دست راستش بخورد، و اگر آب نوشید با دست راست بنوشد، چرا که شیطان با دست چپش می خورد و می نوشد». مسلم (2020).

خلاصه اینکه : شارع حکیم چنین مقرر کرده که راست بر چپ مقدم باشد، و به آن شرافت و تکریم بخشیده است، و سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم نیز بر آن بوده که همیشه راست را بر چپ در اعمال محترم پیش می انداخت، و ما مسلمانان تابع سنت پیامبرمان صلی الله علیه وسلم هستیم، و خداوند متعال نیز به ما چنین می فرماید : : «وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا» (حشر 7).

یعنی: و آنچه را که رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید.

و شاید بتوان گفت که از جمله حکمت های پیش انداختن راست بر چپ موارد زیر باشد :

1- پیش انداختن راست بر چپ برای اقتداء به پیامبرمان صلی الله وعلیه وسلم است.

2- جلو انداختن راست مخالفت با شیطان است، زیرا او چپ را بر راست پیش می اندازد.

3- پیش انداختن راست موجب اکرام دست راست بر چپ است.

4- پیش انداختن راست یعنی رعایت ادب با مردم، مثلا با دستی که با آن استنجاء شده (یعنی دست چپ) با مردم مصافحه نمی شود و چیزی از آنها گرفته یا داده نمی شود.

5- پیش انداختن راست بر چپ؛ تفائل و امیدوار ساختن است بر آنکه الله متعال ما را جزو اصحاب دست راست قرار دهد.

6- دادن نظم در زندگی و امورات مردم

والله تعالی اعلم