(سوال) آیا جایز است انسان قطعه زمینی بخرد تا هر گاه فوت کرد او را در آنجا دفن کنند ؟

(جواب) حکم چنین چیزی بستگی به قصد انسان دارد :

1- اگر با این کار می خواهد یک مدفن به دور از اهانت تهیه کند، چون می بیند که قبرستان محل سکونتش مورد اهانت و بی حرمتی قرار می گیرد، و یا اگر در قبرستان آنها چندین مرده را با هم در یک مکان واحد دفن می کنند – چنانکه متاسفانه در بعضی کشورهای اسلامی چنین چیزی روی می دهد – و یا اگر می خواهد آن تکه زمین را بخرد تا وقف مردگان کند و مردم اموات خود را در آنجا دفن کنند و او نیز رضی الله عنه آنجا دفن شود، و یا شبیه اینگونه مقاصد شرعی؛ در آنصورت ایرادی ندارد که قطعه زمینی بخرد و وصیت نماید او را در آنجا دفن کنند، چرا که مقصد او شرعا معتبر است.

امام احمد رحمه الله فرمودند : «ایرادی ندارد اگر کسی مکان قبرش را بخرد و وصیت کند او را آنجا دفن کنند، چنانکه عثمان بن عفان، و عایشه و عمر بن عبدالعزیز رضی الله عنهم چنین کردند».  "المغنی" (3/443).

و نگاه کنید به : أحکام المقابر فی الشریعة ، د. عبد الله السحیبانی (23-28).

2- اگر هیچیک از مقاصد سابق را نداشته باشد، بلکه تنها می خواهد قبر خود را از دیگران متمایز کند، این مقصد شرعا نامعتبر است، و در کتاب خدا و سنت نبوی دلیلی بر شرعی بودن چنین عملی وجود ندارد، بلکه در مقاصد شریعت و کلام اهل علم نشانه هایی دال بر مکروه بودن این کار وارد شده است، از جمله :

1- فقهاء گفتند که دفن در قبرستان عمومی مستحب است، تا او نیز مشمول دعای کسانی شود که به زیارت قبرستان می آیند و برای اموات دعا می کنند، و از سنت نبوی تاسی بگیرد چرا که ایشان صحابه را در قبرستان بقیع دفن می نمودند.

در کتاب دائرة المعارف فقهی آمده : «قبرستان افضل ترین مکان برای دفن است، چرا که این پیروی (از سنت) است، و نیل آمدن به دعای زوار است، و دفن شدن در قبرستان محل اولاتر است، و دفن کردن در منزل مکروه است حتی اگر میت کودکی کوچک باشد، ابن عابدین گفته : و همینطور دفن کردن در مکان خاص، چنانکه مثلا کسی مدرسه ای می سازد و در کنار آن محل قبری نیز می سازد». "الموسوعة الفقهیة" (21/9).

نگاه به : "رد المحتار" (2/235)، "المجموع" (5/245)، "مغنی المحتاج" (2/52).

2- این کار به ورثه زیان می رساند، زیرا مانع از تصرف آن زمین توسط وراث می شود، درحالیکه قبرستان عمومی برای او کفایت می کند.

در کتاب"الفروع" لابن مفلح (2/278) آمده : «و اگر شخص وصیت کند که او را در ملکش دفن کنند، (وصیت تنفیذ نشده) و همراه مسلمانان دیگر دفن شود، زیرا به ورثه زیان می رساند».

3- اگر میت در قبرستان عمومی دفن شود، امکان تجاوز به آن از طریق ساخت و ساز و حفاری و غیره در آن کاسته می شود، زیرا مردم از اموات خود دفاع می کنند، اما اگر مکانی خاص و جدا از قبرستان عامه باشد، ممکن است در معرض تجاوز و تعدی و نبش و غیره قرار گیرد.

4- دفن شدن در یک مکان خاصر و متمایز ممکن است منجر به تعظیم و تقدیس آن توسط افراد جاهل و نادان شود، مردم گمان کنند که آن قبر باید ویژگی خاصی داشته باشد! و باید قبر یکی از اولیاء الله باشد، و بخواهند تبرک و انواع شرک را در حق آن مرتکب شوند.

5- احتمال این می رود که این عمل از روی تکبر و خودبزرگ بینی و تمایز باشد که حاضر نیست همانند سایر مردم در یک مکان عمومی دفن شود، چنانکه بعضی از پادشاهان و امراء خود را جدا می کنند، و قبر خود را در مکانهای خاصی قرار می دهند، درحالیکه تکبر از گناهان بزرگ است، و شایسته مسلمان نیست که بر روش و عادت متکبرین قرار گیرد.

علامه ابن عثیمین می گوید : «تنفیذ وصیت به اینکه میت جز در مکان معین شده ای دفن نشود، لازم نیست، بلکه همراه دیگر مسلمانان (در قبرستان) دفن شود، چرا که زمین یکسان است، و هرگاه یکی از صحابه رضی الله عنهم در هر مکانی که وفات می کرد آنجا او را دفن می کردند، پس این وصیت ملزم به تنفیذ نیست، زیرا در آن مقصود شرعی وجود ندارد».

"لقاء الباب المفتوح" (1/559).

والله اعلم