(سوال) آیا تحنیک (شیرین کردن کام نوزاد) مستحب است یا تنها مخصوص پیامبر است؟ وقتی بچه ای به دنیا می آید دهانش را با خرما و یا شیء شیرین دیگری شیرین می کنند آیا این عمل سند دارد ؟

(جواب) بخاری و مسلم از عایشه رضی الله عنها روایت کردند که گفت : « أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ یُؤْتَی بِالصِّبْیَانِ فَیُبَرِّکُ عَلَیْهِمْ وَیُحَنِّکُهُمْ » بخاری (6355) ومسلم (286).

یعنی : « بچه‌ها را پیش رسول خدا صلی الله علیه وسلم می‌آوردند و برای آنان دعا می‌کرد و کامشان را شیرین می کرد».

و از ابوموسی رضی الله عنه روایت است : «وُلِدَ لِی غُلاَمٌ، فَأَتَیْتُ بِهِ النَّبِیَّ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَسَمَّاهُ إِبْرَاهِیمَ، فَحَنَّکَهُ بِتَمْرَةٍ، وَدَعَا لَهُ بِالْبَرَکَةِ، وَدَفَعَهُ إِلَیَّ» بخاری (5467) و مسلم (2145).

یعنی : «خدا پسری به من داد او را نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم بردم، او را ابراهیم نام نهاد و با خرمایی کامش را شیرین کرد و برایش دعای برکت کرد، سپس اورا به من برگرداند».

عامه ی علماء شیرین کردن کام نوزاد بعد از تولدش را مستحب می دانند، حتی امام نووی گفته که بر سر این مسأله اتفاق نظر هست، ولی بعضی از اهل علم گفتند : اینکار مختص پیامبر صلی الله علیه وسلم است، یعنی شیرین کردن کام نوزادان توسط والدین مستحب نیست و این از اعمال پیامبر صلی الله علیه وسلم بود.

علامه ابن عثیمین در این باره می گوید : «تحنیک بایستی در هنگام ولادت باشد تا اولین چیزی که می خورد (یا می چشد) آن چیزی باشد که با آن تحنیک می کنند، ولی (سوال پیش می آید) : آیا این عمل برای غیر پیامبر صلی الله علیه وسلم مشروع است؟ علماء بر سر آن اختلاف دارند : بعضی از علماء گفتند : تحنیک (نوزادان) خاص رسول خدا صلی الله علیه وعلی آله وسلم است، (و هدف از آن) تبرک به آب دهان ایشان بود تا اولین چیزی که وارد معده این نوزاد می شود آب دهان پیامبر صلی الله علیه وعلی آله وسلم باشد که با خرما آمیخته شده است (ایشان خرما را با دهان مبارکشان نرم می کردند و بعد به کام نوزاد می نهادند تا شیرین شود) و انجام آن برای غیر پیامبر مشروع نیست. و بعضی دیگر از اهل علم گفتند : برای غیر ایشان هم مشروع است، زیرا هدف از آن اینست که طعم خرما (یا شیرینی خرما) اولین چیزی باشد که می چشد.

(در بین این دو رأی) هرکس آنرا انجام داد مورد انکار قرار نمی گیرد، یعنی اگر کام نوزادی را در هنگام ولادتش شیرین نمود ایرادی بر وی نیست، و اگر کسی تحنیک نکرد گلایه ای بر او نیست» "فتاوی نور علی الدرب" (228 /6).

و اما این سخن که تحنیک نوزادان توسط صحابه یا تابعین ثابت نشده است، سخن درستی نیست، امام احمد در مسند خود از انس بن مالک رضی الله عنه روایت کرده : «أن أُمّ سُلَیْمٍ رضی الله عنها حَمَلَتْ بِعَبْدِ اللَّهِ ، فَوَلَدَتْهُ لَیْلًا ، وَکَرِهَتْ أَنْ تُحَنِّکَهُ حَتَّی یُحَنِّکَهُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ، قال أنس : فَحَمَلْتُهُ غُدْوَةً وَمَعِی تَمَرَاتُ عَجْوَةٍ فَوَجَدْتُهُ یَهْنَأُ أَبَاعِرَ لَهُ أَوْ یَسِمُهَا ، فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ أُمَّ سُلَیْمٍ وَلَدَتْ اللَّیْلَةَ فَکَرِهَتْ أَنْ تُحَنِّکَهُ حَتَّی یُحَنِّکَهُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ، فَقَالَ أَمَعَکَ شَیْءٌ؟ قُلْتُ تَمَرَاتُ عَجْوَةٍ . فَأَخَذَ بَعْضَهُنَّ فَمَضَغَهُنَّ ثُمَّ جَمَعَ بُزَاقَهُ فَأَوْجَرَهُ إِیَّاهُ ، فَجَعَلَ یَتَلَمَّظُ فَقَالَ : حُبُّ الْأَنْصَارِ التَّمْرَ» مسند احمد (11617)، و مشابه آن در بخاری (5470) ومسلم (2144).

یعنی : «ام سلیم حامله بود و در شبی زایمان کرد، او اکراه داشت که نوزادش را تحنیک کند تا آنکه رسول خدا صلی الله علیه وسلم وی را تحنیک کند، من ( انس ) بچه را بامداد بهمراه چند خرما نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم بردم، دیدم که ایشان چندین شتر را نشان گذاری می کرد، گفتم : ای رسول خدا! ام سلیم امشب پسری به دنیا آرده و ناپسند می دانست او را تحنیک کند تا شما ایشان را تحنیک کنید، فرمود : آیا چیزی همراه داری؟ گفتم : چند خرمای بهم فشرده با خود آوردم، پیامبر صلی الله علیه وسلم خرمایی در دهان خود گذاشتند و جویدند تا با بزاقشان ترکیب و نرم شود و بعد از دهان خود بیرون آورد و در دهان نوازد گذاشت (با انگشت، خرما را در داخل دهان و کام کودک مالید)، بچه آنرا در دهان خود می گرداند تا ببلعد، پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : خرما خوراک محبوب انصار است».

آنجا که آمده : (او اکراه داشت که نوزادش را تحنیک کند تا آنکه رسول خدا صلی الله علیه وسلم وی را تحنیک کند) دلالت دارد که تحنیک کردن نزد صحابه معروف بوده است.

و امام ابن کثیر در کتاب "البدایة والنهایة" (9 /303) آورده : «حسن بصری در زمان خلافت عمر بن خطاب بدنیا آمد، او را نزد ایشان بردند، برایش دعا کرد و وی را تحنیک نمود».

و اگر خرما در دسترس بود بهتر است با آن تحنیک نمود، ولی اگر در دسترس نبود می توان با هر شیء شیرین تحنیک کرد، مثل عسل و ..

امام نووی می گید : «علماء اتفاق نظر دارند که تحنیک نوزاد بوسیله خرما در هنگام تولدش مستحب است، اگر (تحنیک وی بوسیله خرما) مقدور نشد می توان از چیزی که در معنا و شیرینی نزدیک آنست استفاده نمود، ابتدا خرما را اندکی جویده تا به حالتی مایع گونه تبدیل شود (شل و نرم شود) و قابل بلعیدن شود، سپس دهان نوزاد را باز کرده و داخل آن گذاشته شود تا مقداری از آن داخل معده اش شود» " شرح النووی علی مسلم " (14 / 122 - 123).

و در کتاب دائرة المعارف فقهی آمده : «نوزاد بوسیله خرما تحنیک می شود، اگر خرما در دسترس نبود با خرمای تازه رسیده (رطب)، وگرنه با شیء شیرین دیگری، و عسل زنبور اولاتر از بقیه است، وگرنه با چیزی که آتش ندیده باشد (یعنی در تهیه آن از حرارت آتش استفاده نشده باشد) مثل آنچیزی که روزه دار (بجای خرما) با آن افطار می کند» "الموسوعة الفقهیة" (10/277).

اگر پزشکان متخصص و معتمد تایید کنند که استعمال عسل برای تحنیک نوزاد زیان آور است، پس از شیء شیرین دیگری استفاده شود.

والله اعلم