(سوال) آیا کسانی که در اعماق دریا غرق می شوند یا یک هندو که سوزانده می شود و در قبر گذاشته نمی شوند، عذاب قبر دارند؟

(جواب) عذاب قبر بر تمامی انسانها ثابت است و نوع مرگ آنها (جز در مواردی که در پایین به آن اشاره خواهد شد)باعث نمی شود که مشمول آن عذاب نشوند، مثلا کسی که به مرگ عادی فوت کند یا کسی که در دریا بیافتد و بمیرد یا خیر کسی در آتش بسوزد و به خاکستر تبدیل شود مانع عذاب نیست و این امر بر آنها نیز ثابت است. زیرا هیچ چیز در برابر قدرت الله تعالی گریزی ندارد و الله تعالی بر هر امری توانا و قادر است چنانکه می فرماید:

« اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»(طلاق 12)

یعنی: خداوند همان کسی است که هفت آسمان را آفرید، و از زمین نیز همانند آنها را؛ فرمان او در میان آنها پیوسته فرود می‏آید تا بدانید خداوند بر هر چیز تواناست.

و اوست که عیسی علیه الیلام را از زنی متولد ساخت که هرگز مردی وی را لمس نکرده بود:

« قَالَتْ رَبِّ أَنَّی یَکُونُ لِی وَلَدٌ وَلَمْ یَمْسَسْنِی بَشَرٌ قَالَ کَذَلِکِ اللّهُ یَخْلُقُ مَا یَشَاء إِذَا قَضَی أَمْرًا فَإِنَّمَا یَقُولُ لَهُ کُن فَیَکُونُ»(آل عمران 47)

یعنی: (مریم) گفت: «پروردگارا! چگونه ممکن است فرزندی برای من باشد، در حالی که انسانی با من تماس نگرفته است؟!» فرمود: «خداوند، این‏گونه هر چه را بخواهد می‏آفریند! هنگامی که چیزی را مقرّر دارد (و فرمان هستی آن را صادر کند)، فقط به آن می‏گوید: «موجود باش!» آن نیز فوراً موجود می‏شود.

و الله تعالی فرزندی را نصیب زکریا و همسرش کرد درحالیکه زن وی عقیم بود:

« یَا زَکَرِیَّا إِنَّا نُبَشِّرُکَ بِغُلَامٍ اسْمُهُ یَحْیَی لَمْ نَجْعَل لَّهُ مِن قَبْلُ سَمِیًّا*قَالَ رَبِّ أَنَّی یَکُونُ لِی غُلَامٌ وَکَانَتِ امْرَأَتِی عَاقِرًا وَقَدْ بَلَغْتُ مِنَ الْکِبَرِ عِتِیًّا *قَالَ کَذَلِکَ قَالَ رَبُّکَ هُوَ عَلَیَّ هَیِّنٌ وَقَدْ خَلَقْتُکَ مِن قَبْلُ وَلَمْ تَکُ شَیْئًا»(مریم 7-9)

یعنی: ای زکریا! ما تو را به فرزندی بشارت می‏دهیم که نامش «یحیی» است؛ و پیش از این، همنامی برای او قرار نداده‏ایم! (زکریا)گفت: «پروردگارا! چگونه برای من فرزندی خواهد بود؟! در حالی که همسرم نازا و عقیم است، و من نیز از شدّت پیری افتاده شده‏ام!»(الله تعالی) فرمود: «پروردگارت این گونه گفته (و اراده کرده)! این بر من آسان است؛ و قبلاً تو را آفریدم در حالی که چیزی نبودی!»

علاوه بر این حدیث صحیحی وجود دارد که در آن مردی که اعمال حسنه نداشت از ترس اینکه مبادا بعد از مرگش خداوند وی را عذاب دهد به فرزندانش امر کرد تا وی را بسوزانند و خاکسترش را دور بیاندازند ولی غافل از اینکه الله تعالی اگر اراده کند هرامری را ممکن می سازد:

عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ رضی الله عنه أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ : (قَالَ رَجُلٌ لَمْ یَعْمَلْ حَسَنَةً قَطُّ لِأَهْلِهِ : إِذَا مَاتَ فَحَرِّقُوهُ ثُمَّ اذْرُوا نِصْفَهُ فِی الْبَرِّ وَنِصْفَهُ فِی الْبَحْرِ ، فَوَ اللَّهِ لَئِنْ قَدَرَ اللَّهُ عَلَیْهِ لَیُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا لَا یُعَذِّبُهُ أَحَدًا مِنْ الْعَالَمِینَ . فَلَمَّا مَاتَ الرَّجُلُ فَعَلُوا مَا أَمَرَهُمْ ، فَأَمَرَ اللَّهُ الْبَرَّ فَجَمَعَ مَا فِیهِ ، وَأَمَرَ الْبَحْرَ فَجَمَعَ مَا فِیهِ ثُمَّ قَالَ : لِمَ فَعَلْتَ هَذَا ؟ قَالَ : مِنْ خَشْیَتِکَ یَا رَبِّ وَأَنْتَ أَعْلَمُ . فَغَفَرَ اللَّهُ لَهُ) .(بخاری (3481) ومسلم (2756)‏ و لفظ حدیث متعلق به مسلم است)

یعنی:از ابو هریره رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود:« مردی که هرگز (در حیاتش) عمل نیکویی انجام نداد، به خانواده اش گفت که: هرگاه مرد جسد وی را بسوزانند بعد از آن نصف خاکسترش را در بیابان و نصف دیگرش را در دریا بیاندازند!، (چرا که) بخدا سوگند که اگر الله تعالی بر وی مقدر گرداند وی را عذابی خواهد داد که تا بحال هیچکس را در عالم اینگونه عذاب نداده است. هنگامی که آن مرد فوت کرد (خانواده اش)آنچه را که گفته بود انجام دادند، بعد الله تعالی به بیابان و دریا امر نمود تا آنچه از خاکستر آن مرد در آنها هست جمع کنند، سپس (به آن مرد) فرمود: چرا چنین کردی؟مرد گفت: پروردگارا از ترس تو بود، و تو به خوبی این موضوع را می دانی. (پس الله تعالی وی را به سبب این ترسش ) بخشید.

بنابراین مهم نیست که انسانها در دریا غرق می شوند یا در آتش می سوزند یا حیوان درنده ای آنها را می بلعد و ... چرا که جمع آوری آنها برای الله تعالی سخت نیست و او بر هر امر ناممکن در ذهن بشری تواناست و عذاب قبر و قیامت بر آنها ثابت است .

ولی در بین مسلمانان پنج دسته هستند که در قبر عذاب داده نخواهند شد:

1- کسی که در پیکار با کفار به شهادت برسد.(شهید فی سبیل الله)

2- صدیقین.

3- کسی که با مرض اسهال یا وبا بمیرد.

4- کسی که با مرض طاعون بمیرد.

5- کسی که هر شب قبل از خواب سوره ملک بخواند.

6- کسی که در راه خدا از مرزهای سرزمین مسلمانان پاسداری می کند.

7- برخی از علما کسانی را که در شب و روز جمعه بمیرند را نیز مشمول نجات از عذاب قبر می دانند ولی برخی از علما (مانند حافظ ابن حجر)احادیث وارده در این خصوص را ضعیف می دانند و این مورد را بحساب نمی آورند.

عبدالله بن یسار می گوید:

نزد سلیمان بن صرد و خال بن عرطفه نشسته بودم. درباره مردی که در اثر اسهال فوت کرده بود، سخن بمیان آمد. آنها اظهار تمایل کردند که در نماز جنازه او حاضر شوند. یکی به دیگری گفت: مگر رسول الله صلی الله علیه وسلم نفرموده است، هر کس در اثر اسهال بمیرد، شهید است و در قبر عذاب نمی بیند؟ دومی گفت: بلی . راست می گویی. (نسائی، ترمذی، ابن حبان، طیالسی و احمد و سند آن صحیح است)

«رِبَاطُ یَوْمٍ وَلَیْلَةٍ خَیْرٌ مِنْ صِیَامِ شَهْرٍ وَقِیَامِهِ وَإِنْ مَاتَ جَرَی عَلَیْهِ عَمَلُهُ الَّذِی کَانَ یَعْمَلُهُ وَأُجْرِیَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ وَأَمِنَ الْفَتَّانَ». مسلم، نسائی و ترمذی

ترجمه: یک شبانه روز پاسداری از میهن اسلامی، بهتر از یک ماه روزه گرفتن و شب زنده داری است. و اگر کسی در همین حال بمیرد، برای همیشه پاداش عملش ادامه می‌یابد. و روزی اش به او داده می شود و از فتنه قبر محفوظ می ماند.

البته در مورد شهید بایستی گفت که در شرع اسلام فقط کسانیکه در جهاد می میرند شهید نیستند بلکه شهدا چند دسته اند:

- کسی که غرق شود.

- کسی که با طاعون بمیرد.

- کسی که در دفاع از مال و یا ناموس خود کشته شود.

- کسی که با اسهال بمیرد.

- زنی که در هنگام ایام نفاس یا بر اثر زایمان بمیرد.

- کسی که زیر آوار بمیرد یا بسوزد.

«الشهداء سبعة سوی القتل فی سبیل الله: المطعون شهید والغرق شهید، وصاحب ذات الجنب شهید والمبطون شهید والحرق شهید والذی یموت تحت الهدم شهید والمرأة تموت بجمع شهیدة»

به غیر از کسی که در راه خدا کشته می‌شود، شهداء هفت دسته‌اند: کسی که به مرض طاعون می‌میرد، کسی که غرق می‌شود، کسی که به سینه پهلو می‌میرد، کسی که به درد شکم می‌میرد، کسی که به خاطر سوختن می‌میرد و کسی که در زیر آوار و ویرانی می‌میرد و زنی که در هنگام زایمان نوزادش می‌میرد] (رواه حاکم وصححه الحاکم ووافقه الذهبی).

مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ أَهْلِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دِینِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دَمِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ». ابوداود، ترمذی، احمد و نسائی و سند آن صحیح است.

(هر کس در راه دفاع از مال، ناموس و دین خود کشته شود، شهید است.)

البته علما در مورد اینکه آیا تمامی دسته های فوق که بعنوان شهید اطلاق می شوند، نیز از از عذاب قبر نجات می یابند چنین قیاسی را صحیح نمی دانند بلکه گفته اند که آنکسانی که بغیر از شهادت در میدان جهاد می میرد و حکم شهید را دارند در دنیا هم غسل داده می شوند و هم بر آنها نماز خوانده می شود (بر خلاف شهید در جهاد) و فقط در برخی احکام اخروی با شهیدان در میدان جهاد تشابه دارند و در مورد عذاب قبر قائل بر قیاس نشده اند .الله اعلم.

«أَنَّ رَجُلاً قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا بَالُ الْمُؤْمِنِینَ یُفْتَنُونَ فِی قُبُورِهِمْ إِلاَّ الشَّهِیدَ قَالَ کَفَی بِبَارِقَةِ السُّیُوفِ عَلَی رَأْسِهِ فِتْنَةً».( نسائی و سند آن صحیح است.)

ترجمه: شخصی سوال کرد : ای پیامبر خدا! چرا همه مومنان در قبرهایشان مورد آزمایش قرار می گیرند، بجز شهید؟ فرمود: همان برق شمشیر که بر فرق سر شهید می‏درخشد، برایش بزرگترین آزمایش است.

والله اعلم