الاعتصام
خداوند هرگاه در قرآن از «نفس» نام می‌برد آن را نکوهش می‌کند و هرگاه سخن از عقل می‌گوید آن را ستایش می‌کند، چرا که بلای عقل به سبب هوای نفس است و باعث مخلوط شدن رای و اندیشه با هوای نفس می‌شود و به گمراهی منجر می‌گردد:
{...إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ...} [یوسف/53]
«...همانا نفس قطعا به بدی امر می‌کند...»
................................................
اگر پشت انسان عادت به خم شدن کرد، راست شدن برایش سخت خواهد شد، و اگر درون انسان به بردگی خو گیرد آزادی را دشوار خواهد دید.
................................................
اگر میان تو و حق، کسی قرار گیرد که وی را [از حق] بزرگتر بدانی، آن را نخواهی دید، زیرا حق پشت کسانی که بزرگ انگاشته می‌شوند دیده نخواهد شد. بنابراین حق را بزرگ بدار تا هر چه غیر از آن است در نگاهت کوچک شود.
................................................
عافیتِ پس از مصیبت، آزمایش است، و خداوند متعال به واسطهٔ آن سپاسگزار را از ناسپاس، بازمی‌شناسند:
{فَإِذَا مَسَّ الْإِنسَانَ ضُرٌّ دَعَانَا ثُمَّ إِذَا خَوَّلْنَاهُ نِعْمَةً مِّنَّا قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ بَلْ هِيَ فِتْنَةٌ...} [زمر/49]
«و چون آسیبی به انسان رسد ما را فرا می‌خواند. سپس اگر نعمتی از جانب خود به او عطا کنیم می‌گوید: تنها به سبب دانش خودم آن را به دست آورده‌ام. بلکه این آزمایشی است...»
................................................
با هر کسی می‌توان گفتگو کرد مگر با نویسندهٔ مزدور؛ زیرا کالایی که عرضه می‌کند مال خودش نیست، بنابراین نمی‌تواند در برابر آن پاسخگو باشد.
................................................
بزرگترین عامل آرامشِ انسان این است که کارهایش را مخلصانه برای الله انجام دهد، زیرا در این صورت با مردم طرف نیست؛ اگر مردم خشنود شدند که حمد خداوند را به جا می‌آورد، و اگر ناراحت شدند به یاد خشنودی خداوند می‌افتد و ناراحتی مردم را در برابر خشنودی آفریدگار، ناچیز می‌بیند.
................................................
اگر از کاری که در جمع مردم انجام داده‌ای خوشت آمد آن کار را با انجام دادنش در پنهان پاک کن، چرا که انجام دادن آن در نهان باعث پاکی آن [از شائبهٔ ریا] است.
................................................
هر کس نتوانست ظلم را انکار کند، حداقل با آن همراهی نکند. چرا که همراهی با ستم یعنی به رسمیت شناختن آن.
................................................
تدبّر قرآن باعث ثبات قلب و استواری رای و محافظت انسان در برابر هوای نفس می‌شود:
{كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ} [فرقان/32]
«[قرآن را] اینچنین [نازل نمودیم] تا قلب تو را استوار گردانیم».
................................................
هر نیرنگی علیه دین خداوند، در واقع نیرنگی علیه صاحبِ آن است. امروز از آن بهره می‌برد و فردا پاگیر خودش می‌شود:
{...لِيَمْكُرُواْ فِيهَا وَمَا يَمْكُرُونَ إِلاَّ بِأَنفُسِهِمْ وَمَا يَشْعُرُونَ} [انعام/123]
«...تا در آن به نیرنگ بپردازند ولی آنان جز به خود نیرنگ نمی‌زنند و درک نمی‌کنند»