" احکام معاملات خرید و فروش " (24)
- حکم معامله ی عینه
معامله ی عینه این است که کالایی را به کسی نسیه می‌فروشد و همان را دوباره، ارزان تر، نقد از او می‌خرد، در حالی که هنگام فروش هرگز قصد خرید آن را دوباره از این مشتری نداشته است و خریدار هم قصد فروش را به او نداشته است. خریدار، کالا را در بازار عرضه می‌کند و فروشنده‌اش هم حق ندارد آن را ارزانتر از قیمت فروش بخرد و این همان معامله ی عینه، است که رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ از آن نهی کرده است، و می‌فرماید:
[إِذَا تَبَایَعْتُمْ بِالْعِینَةِ وَأَخَذْتُمْ أَذْنَابَ الْبَقَرِ وَرَضِیتُمْ بِالزَّرْعِ وَتَرَکْتُمْ الْجِهَادَ: سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ ذُلًّا لَا یَنْزِعُهُ حَتَّى تَرْجِعُوا إِلَى دِینِکُمْ]
(وقتی که معامله ی عینه کردید و به کشاورزی راضی شدید و جهاد را ترک کردید، الله بر شما ذلّتی را مسلط می‌کند تا زمانی که به دین خود باز نگردید؛ آن را از شما دور نمی گرداند). ابوداود (3462).
- تمام نکردن معامله ای و شروع کردن معامله ی دیگر مرتبط با آن
شرکتی مواد لازم را برای مشتریان خود می خرد به این صورت که مشتری می آید و مشخص می کند که فلان کالا را می خواهد و مقداری نیز بیعانه می دهد و شرکت کالا را می خرد و آن را به صورت قسطی به مشتری می دهد با سود 10 درصد . کار قسط بندی و پرداخت آن را شرکت بر عهده دارد و 10 درصد سود را برای خود بر میدارد . حکم این معامله چنین است :
فروش اشیای منقول قبل از تمام شدن معامله و تحویل گرفتن آن برای شرکت جایز نیست. پرداخت بیعانه هم به این شکل صحیح نیست. شرکت نباید قبل از آن که کالا را از فروشنده تحویل بگیرد وآن را به مکان شرکت منتقل کند، اقدام به فروش کند.
شیخ ابن باز ـ مجموعه فتاوی و مقالات متنوعة (19/9-10)
- کمک کردن نامشروع تاجران به نیازمندان
فردی به کسی که نیاز به ماشین دارد می‌گوید: به نمایشگاه برو، هر ماشینی را که می‌خواهی انتخاب کن من آن را برایت می‌خرم سپس به صورت قسطی به تو می فروشم.
یا به کسی که به زمین نیاز دارد می‌گوید: نزد فروشنده ی زمین برو زمین را انتخاب کن. من آن را می خرم و به صورت اقساط به تو می‌فروشم.
برای هر فرد با انصاف و بی‌غرض، مشخص است که این کار حیله ای در رباست؛ زیرا خریدار این کالاها، قصد خرید نداشته، چه بسا که خرید آن به فکرش نیز خطور نکرده و به خاطر رضای الله هم این کار را انجام نداده است . بلکه هدفش، رسیدن به همان سودی است که نیازمند، بابت دیر پرداخت می‌پردازد. هر چه مدت پرداخت طولانی‌تر شود، سود هم بیشترمی‌شود.
در واقع همان قرضی است که سود همراه دارد ولی کالایی را واسطه قرار داده‌اند.
شیوه ی درست معامله این است که کالا نزد تاجر موجود باشد و آن را نسیه به خریداران بفروشد اگر چه کالا را از قیمت نقدی به مشتری بیشتر بفروشند. گمان می کنم تاجران بزرگ توانایی این را دارند که کالای مورد نیاز مردم را به شکل انبوه خریداری نموده و به قیمت مناسبی که می‌خواهند به آنان بفروشند. و بدین طریق هم به دیگران سود برسانند و هم از حیله و فریب در مسئله ی ربا نجات یابند.
شیخ ابن‌عثیمین ـ فتاوای معاصر. ص(47 ـ52)
- تبلیغات قرعه کشی برای فروش کالا
برخی از مؤسسات و مراکز تجاری در روزنامه یا در جاهای دیگر، اعلان می‌کنند که هرکس کالای آنان را بخرد جایزه می‌گیرد. تا مردم را به خاطر دریافت جایزه به خرید از مرکز تجاری خود علاقه‌مند کنند و یا آنها را تشویق به خرید چیزی کنند که به آن احتیاج ندارند.
از آن جایی که این کار نوعی قمار بوده به حکم شریعت حرام است. این کار منجر به خوردن اموال مردم به ناحق می شود و سببی است برای فریب مردم و ترویج نادرست کالا، با این کار بازار معاملاتی کسانی که بدون این نوع قمار معامله می‌کنند، کساد می شود. من معتقدم که این کار حرام است از این جهت دوست دارم خوانندگان را آگاه کنم که این کار حرام بوده و جایزه ی حاصل از آن نیز حرام است؛ زیرا از قماری به دست آمده است که حرام است. بر تاجران لازم است از این گونه کارها پرهیز کنند.
شیخ ابن باز- مجموعه فتاوی و مقالات متنوعة
(19/398)، و فتاوای اسلامی، (4/443-444)
والله اعلم