" احکام معاملات خرید و فروش " (11)
- احتکار
احتکار یعنی آنکه چیزی را بخرند و آن را پناهن کنند و از مردم منع کنند تا آن چیز در میان مردم کمیاب گردد و در نتیجه قیمت آن گران شود و از این را مردم متضرر گردند . لذا اگر برای چند روزی انبار شود یا اینکه جنس در بازار قراوان است که باعث این ضرر نشود یا اینکه انبار کردن آن باعث ضرری به مسلمانان نشود , مشمول حکم احتکار نمی شود .
پیامبر صلى الله علیه و سلم در حدیثى که در صحیح مسلم وارد شده است فرموده است که: "لا یحتکر الا الخاطئ" یعنى: "احتکار نمیکند مگر گناهکار" پس به این دلیل احتکار در اسلام حرام است ولى در صورتى حرام میباشد که جنس محتکر از ضروریات مردم باشد و احتکارش به مردم ضرر برساند، و بعضى از علماء اجناسى که احتکار آنرا حرام دانسته ند را فقط مواد غذایی میبینند اما قول درست علماء اینست که احتکار در هر جنسى که به مردم ضرر برساند حرام است مانند غذا، لباس، حیوان و غیره، ولى اگر احتکار در جنسى باشد که از ضروریات مردم نباشد و به مردم ضررى نرساند حرام نیست.
مثلا اگر کسی قطعه زمینی را بخرد و سپس آنرا نگه دارد تا در وقت مناسب بفروشد تا از این راه کسب درآمد نماید، عمل او جایز و حلال است و مشمول حکم احتکار نمی شود.
- شریک شدن با کسی که قسمتی از مالش حرام است
جایز است با کسی شریک شد که قسمتی از مالش حرام است زیرا اگر شریک شما سابقا از طریق حرام قسمتی از پول خود را کسب کرده، گناه او بر شما نیست بلکه متوجه خود فرد می شود، زیرا شما مطمئن نیستید که کل مال و دارائی فرد شریک از طریق حرام بدست آمده است، و بنظر می رسد فقط درصدی از مال او حرام باشد که از طریق فروش دخانیات بدست آمده، به اصطلاح مال او ترکیبی از حلال و حرام است.
الله متعال می فرماید :
و هیچ بابردارنده ای بار دیگری را برنمی دارد . فاطر 18
و شراکت شما با او در اینجا به معنای همکاری بر گناه نیست، زیرا زمانی می توانیم بگوییم همکاری با گناه است که کسب فعلی شما که بصورت شراکتی انجام می دهید، خود کسب حرامی است. در آنصورت این شراکت حرام است، اما چنانکه فرد سابقا در مال خود و از طریق کسبی دیگر درصدی مال حرام بدست آورده، آن درصد پول حرام به شراکت شما ربطی ندارد.
بنابراین چنانچه شریک شما از طریق تجارتی دیگر غیر از تجارتی که شما از طریق شراکت انجام می دهید، درصدی مال حرام کسب می کند، باید او را نصیحت نمود، شما می توانید خودتان او را نصیحت کنید، یا از دوستانش بخواهید با او صحبت کنند شاید قانع شود، اگر نصیحت قبول نکرد، شما اجازه دارید تا در تجارت مستقل دیگری با ایشان شریک شوید و گناهی بر شما نیست، اما اگر مطمئن هستید که مال او تماما از طریق حرام بدست آمده ، مثلا ماشینی که او در اختیار دارد، تماما از پول حرام خریداری شده است، می توانید از باب احتیاط با او شراکت نکنید اما اگر ماشین دزدی باشد، نباید با او شراکت نمود، ولی همانطور که گفته شد اگر مال او از حلال و حرام ترکیب یافته، پس شراکت با او جایز است و او بار گناه خود را خود بر دوش می کشد. همچنین نباید در کسب مال حرام با او مشارکت کنید زیرا همکاری در گناه، جایز نیست.
- نکته ای در مورد مضاربه
در مورد مضاربه دقت بفرمایید اگر در معامله خسارتی روی داده بود ، در آنصورت هر دو طرف باید در زیان شریک باشند و اگر احیانا سود معامله به قدری بود که از کل مبلغ دریافت شده در لحظه ی قرار داد کمتر بود، در آنصورت طرفی که پول را داده است کل خسارت را تحمل کرده و هر قدر که باقی مانده تماما به پول دهنده داده می شود و کسی که پول را گرفته و با آن معامله کرده حق ندارد پولی را بابت فعالیت از پول دهنده بگیرد زیرا او نیز باید در ضرر شریک باشد و ضرر او اینست که فعالیت کرده ولی تلاشش بیهوده مانده است.
والله اعلم