" احکام معاملات خرید و فروش " (5)
- نکته ای مهم در مورد معاملات طلا و ...
در مورد معاملات برای اینکه در ربا نیفتیم به حدیث زیر دقت فرمایید :
از عباده بن صامت روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود :
(الذهب بالذهب، والفضة بالفضة، والبر بالبر، والشعیر بالشعیر، و التمر بالتمر، والملح بالملح، مثلا بمثل، سواء بسواء، یدا بید، فإذا اختلفت هذه الأصناف فبیعوا کیف شئتم إذا کان یدا بید)
«طلا به طلا، نقره به نقره، گندم به گندم، جو به جو، خرما به خرما، نمک به نمک، باید مثل هم و به طور مساوی، و به صورت دست به دست مبادله شوند، هرگاه این انواع، مختلف بودند، آنها را هرطور که خواستید بفروشید به شرطی که دست به دست باشد». مسلم (1578)
لذا هرگاه یکی از این شش نوع با نوع خودش مبادله و تعویض شد مانند دلار با دلار یا طلا به طلا یا خرما به خرما ، چنانکه یکی بر دیگری فزونی داشته باشد آن ربا می شود که حرام است.
بلکه باید دو جنس در وزن و پیمانه مثل هم بوده و بدون توجه به خوبی و بدی کالا در مجلس معامله، دست به دست تحویل داده شوند. و هر چیزی‌که در حکم این اجناس ششگانه باشد برآنها قیاس می‌شود و حکم آنها را دارد.
یعنی هر چیزی که در حکم مواد غذایی و یا ارز و جواهرات باشد .
از ابوسعید خدری رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود :
(لاتبیعوا الذهب بالذهب إلا مثلا بمثل، ولاتشفوا بعضها علی بعض، ولاتبیعوا الورق بالورق إلا مثلا بمثل، و لاتشفوا بعضها علی بعض، ولاتبیعوا منها غائبا بناجز)
«طلا را با طلا، و نقره را با نقره معامله نکنید مگر اینکه (برابر) مثل هم باشند، بعضی را بر بعضی اضافه نکنید، و نقد آنها را به نسیئه ندهید». متفق علیه
پس هرگاه طلا را به طلا وگندم را به‌گندم فروختند برای صحت و درستی این معامله و تبادل صحیح شرعی، دو شرط لازم است که موجود باشد:
الف) تساوی و برابری درکمیت و اندازه با قطع نظر از مرغوبی و غیرمرغوبی و خوبی و بدی
ب) معامله باید دست به دست و نقدی باشد و نباید یکی از دو بدل در این معامله غیرنقدی باشد، بلکه باید معامله حاضر به حاضر و فوری و دست بدست باشد، چون در حدیث آمده بودکه: «إذا کان یدا بید» و همچنین آمده بود که « ولاتبیعوا منها غائبا بناجز » .
نکته: هرگاه دو بدل و دوچیزی‌که با هم معاوضه و معامله می‌شوند، درجنس با هم اختلاف داشته باشند ولی علت حرمت آنها یکی -بها و ثمن واقع شدن یا طعام و خوراکی بودن -باشد زیادی یکی بر آن دیگری و عدم مساوات آنها با هم جایز است، ولی نباید یکی حاضر و دیگری نسیه باشد و نسیه بودن یکی از آنها، حرام است و تفاضل اشکال ندارد پس هرگاه طلا را به نقره وگندم را به جو، بفروشند تنها یک شرط لازم است وآن این است‌که باید هر دو نقدی و بصورت معامله نقدی باشند و مساوات و برابری در کمیت و مقدار شرط نیست، بلکه تفاضل جایزاست - پس معامله یک سکه طلا به چند سکه نقره و یک پیمانه‌گندم به چند پیمانه جو جایز است، بشرط اینکه نقدی و حاضر باشد. (فقه السنة)
نکته: هرگاه دو چیزی‌که با هم مبادله و معاوضه می‌شوند، در جنس و علت تحریم، هر دو با هم اختلاف داشته باشند، در مبادله و معامله آنها هیچ شرطی نیست تفاضل و تاخیر و عدم تساوی و نقدی و غیرنقدی همه‌اش حلال است. مثلا هرگاه مواد خوراکی با نقره یا طلا مبادله و معامله شود، عدم مساوات و تاخیر در پرداخت یکی و نسیه بودن یکی دیگر جایز و روا است. و همچنین معامله یک جامه بدو جامه و ابزاری و ظرفی بدو ابزار و دو ظرف دیگر نیز جایز است. (فقه السنة)
نکته : «هرچیزی‌که غیر طلا و نقره و جانشین آنها و غیر مواد خوردنی و نوشیدنی باشد، ربا درآن حرام نیست پس درآنها بیع وفروش با عدم مساوات هر دو جنس و نقد و نسیه و ازهم جدا شدن پیش از تحویل و قبض و تقابض، جایز است. مانند مثال آخری یعنی معامله یک جامه بدو جامه و ابزاری و ظرفی بدو ابزار و دو ظرف دیگر .
پس فروختن گوسفندی به دو گوسفند، بصورت نسیه و نقدی و یاگوسفندی به یک گوسفند دیگر نیز جایز است . چون گوسفند حیوان است و نه جزو طلا و جواهرات محسوب می شود و نه جز خوراک و نوشیدنی , بلکه جزو حیوانات است . و عمرو بن العاص گفته است :که پیامبر صلی الله علیه وسلم به من دستوردادکه در شتران زکات بجای یک شتر درسال آینده دوشتر بگیرم - یعنی یک شتر نقد، بجای دو شتر قرض -احمد و ابوداود و حاکم آن را بیرون آورده‌اند وگفته است‌که بشرط مسلم این روایت صحیح است و بیهقی هم آن را روایت صحیح می‌داند و حافظ بن حجر اسناد آن را قوی دانسته است. (فقه السنة)
با توجه به این توضیحات: هرگاه یک پرنده با پرنده ی دیگری تعویض شود، و در این رد و بدل مقداری پول اضافه به یکی از طرفین مبادله تعلق بگیرد، این معامله ربا نیست و جایز است، زیرا پرنده شامل موارد ششگانه ی ربا نمی شود.
والله اعلم