- عقیقه واجب نیست
قابل یادآری است که : عقیقه واجب نیست، نه بر پدر بچه و نه بر غیر او، بلکه مستحب است، بنابراین اگر والدین به هر دلیلی برای بچه خود عقیقه نکردند گناهی متوجه آنان نیست، و این رأی جمهور علمای اسلام است.
و اما عقیقه در حق کسی مستحب است که بار نفقه فرزند بر دوش اوست، بنابراین اولین شخص که انجام عقیقه بر دوش اوست، همان پدر نوزاد است که مؤظف به تامین نفقه بچه اش است.
اگر پدر نداشت، یا پدر از انجام آن امتناع نمود، دیگران مثل پدربزرگ یا مادر بچه ها نیز می توانند برای بچه او عقیقه کنند.
خلاصه اینکه : بر مادر بچه لازم نیست که برای او عقیقه کند، ولی اگر پدرش از انجام آن امتناع ورزید، و یا مثلا پدر از تولد بچه اش بی خبر بود و یا دور از خانه بود، و یا پدر با وجود زنده و توانا بودن خود عقیقه نکرد و به مادر یا پدربزرگ بچه اجازه داد، در اینحالت برای مادر یا پدربزرگ مشروع است که برای فرزندش عقیقه کند، و ان شاء الله ماجور خواهند شد.
- سنت عقیقه
سنت آنست که برای تولد پسر دو گوسفند و برای دختر یک گوسفند ذبح نمود، چنانکه پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند :
«مَنْ وُلِدَ لَهُ وَلَدٌ فَأَحَبَّ أَنْ یَنْسُکَ عَنْهُ فَلْیَنْسُکْ، عَنْ الْغُلامِ شَاتَانِ مُکَافِئَتَانِ، وَعَنْ الْجَارِیَةِ شَاةٌ» أبو داود (2842) وحسنه الألبانی .
یعنی : «هرکس صاحب بچه ای شد، و دوست داشت برای او ذبح کند؛ پس برای پسر دو گوسفند یکسان و برای دختر یک گوسفند ذبح کند».
جمهور علماء از جمله حنفیه و شافعیه و حنابله و بعضی از مالکیه گفتند : درست است که حیوان عقیقه گوسفند یا گاو یا شتر باشد، اما اختلاف رأی دارند که آیا مثل قربانی می توان در آن اشتراک برقرار نمود؟ مثلا یک گاو برای هفت نفر درست است؟
رأی نزدیک به صواب اینست که : مشارکت در آن صحیح نیست، و این مذهب مالکیه و حنابله است . نگاه به :
"الموسوعة الفقهیة" (30/279).
بنابراین بر طبق مطالبی که گذشت نمی توان برای نوزاد دوقلو یک حیوان ذبح کرد .
یعنی بر طبق قول صحیح تر : نمی توان یک گاو یا یک گوساله را بجای نوزاد دوقلو ذبح نمود، و بلکه برای هرکدام یک گوسفند و یا اگر توانایی دارید برای پسر دو گوسفند و برای دختر یک گوسفند ذبح کنید که مجموعا سه گوسفند خواهد بود.
شیخ بن عثیمین رحمه الله در " الشرح الممتع ( 7/500 ) ".
- نحوه پخش کردن گوشت عقیقه
در مورد اینکه گوشت عقیقه بعد از ذبح چگونه پخش شود رای نزدیکتر به صواب آنست که عقیقه را بر قربانی قیاس نمود، زیرا عقیقه ذبحی مشروع و غیر واجب است مثل قربانی، وانگهی (حیوان) عقیقه در صفت و سن و اندازه و شروط مشابه قربانی است پس در مصرف نیز مشابه آن خواهد بود ..
" المغنی ( 366/9 ) "
بنابراین مستحب است آنرا به سه قسمت تقسیم نمود و یک قسمت را برای خود، یک قسمت را بین نزدیکان و دوستان توزیع نمود و قسمت آخر را بین فقراء توزیع کرد.
و بطور کلی در سنت نبوی طریقه مشخصی برای توزیع گوشت عقیقه وارد نشده است، وانگهی هدف از عقیقه تقرب الهی الله با ریختن خون حیوان به شکرانه نعمت الهی (تولد نوزاد) است، با این وجود می توان گوشت عقیقه را هم هدیه داد و هم صدقه نمود، و یا فقط اهل خانواده از آن بخورند، و یا قسمتی را خود بخورند و قسمتی را توزیع کنند، و این نظر ابن سیرین رحمه الله است.
شیخ بن عثیمین رحمه الله در " مجموع الفتاوی ( 25/206 ) "
- حیوان عقیقه
عقیقه حیوانی است که به مناسبت تولد نوزاد ذبح می‌شود، و این حیوان باید از جنس حیواناتی باشد که برای قربانی کردن صحیح است. ضمنا عقیقه واجب نیست بلکه مستحب است، و مستحب آنست که در روز هفتم ولادت نوزاد عقیقه کرد، زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود:
« کُلُّ غُلَامٍ مُرْتَهَنٌ بِعَقِیقَتِهِ تُذْبَحُ عَنْهُ یَوْمَ السَّابِعِ وَیُحْلَقُ رَأْسُهُ وَیُسَمَّی» صحیح ابن ماجه (2563).
یعنی : «هر نوزادی به خاطر عقیقه‌اش در گرو است که در روز هفتم تولد عقیقه ذبح، و سر نوزاد تراشیده و نام‌گذاری شود».
- آیا عقیقه بعد از روز هفتم جایز است ؟
فقهای مذاهب بر سر این مسأله اختلاف نظر دارند که اگر تا روز هفتم ولادت عقیقه صورت نگرفت، آیا بعد از آن جایز است عقیقه شود یا دیگر ساقط شده است؟
اما رأی راجح از زبان امام ابن قیم رحمه الله اینگونه است : «و ظاهرا تقیید به روز هفتم از باب استحباب (و افضلیت) است، وگرنه اگر کسی مثلا در روز چهارم ولادت یا روز هشتم یا دهم و یا بعد آنهم عقیقه کند، صحیح است».
" تحفة المودود بأحکام المولود " ( ص 63 ) .
و علماء هیئت دائمی افتاء گفتند : «اگر روز هفتم سپری شد و برای او عقیقه نکرد، بعضی از فقهاء گفتند که بعد از آن دیگر عقیقه کردن سنت نیست، زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم روز هفتم (ولادت نوزاد) را وقت عقیقه قرار داده، ولی حنابله و گروهی از فقهاء با استناد به عمومیت احادیث وارده معتقدند که بعد از روز هفتم نیز عقیقه کردن سنت است حتی اگر یک ماه یا یک سال یا بیشتر از زمان تولد او سپری شود، و این رأی به احتیاط نزدیکتر است».
"فتاوی اللجنة الدائمة" (11/ 447) .
- آیا عقیقه کردن برای خود صحیح است ؟
مسأله دیگر آنست : اگر پدر برای فرزندش عقیقه نکرد، آیا برای او (یعنی فرزند) مشروع است برای خود عقیقه کند؟ و یا کسی جز پدرش برای فرزند او عقیقه کند؟
فقهاء در این مورد اختلاف رأی دارند، و رأی راجح آنست که : مشروع و حتی مستحب است.
و عطاء و حسن بصری گفتند : خودش برای خود عقیقه کند، زیرا (عقیقه) بخاطر اوست که مشروع شده، و در گروه آنست، لذا شایسته است که بتواند نفس خود را از آن آزاد کند .
" مجموع الفتاوی شیخ ابن باز رحمه الله ( 26/266 ) "
والله تعالی اعلم