" رمضان و احکام آم " ( تراویح ) " (28)
200- یعنی در آن چند شب آن قدر مردم برای نماز شب جمع شدند و رغبت نشان دادند که پیامبر صلی الله علیه وسلم نگران آن بود مردم آن را فرض تلقی کنند و بعداً از ادای آن عاجز شوند، پس پیامبر آن را در مسجد ترک کرد تا بدانند که جماعت خواندن نماز شب در ماه رمضان واجب نیست، بلکه سنت است، سپس خود ایشان باقیمانده ماه رمضان را در خانه نماز خواند.
201- نماز تراویح (یا همان نماز شبهای رمضان) در حقیقت همان نماز شب یا تهجد است که در رمضان تراویح نامیده می شود و دارای اصلی ثابت است، و پیامبر صلی الله علیه وسلم حتی در غیر رمضان هم یازده رکعت خوانده اند، و تنها ویژگی این نماز این بوده که در ماه رمضان بعد از نماز عشاء و بصورت جماعت برپا می شود.
202- در حقیقت نمازی که تراویح نامیده می شود - و این لفظ بخاطر ویژگی آن نماز بر آن گذاشته شده - همان نماز شب (صلاة اللیل) است که در ماههای رمضان بعد از عشاء (بصورت جماعت) خوانده می شود، و این اسم (تراویح) را به آن جهت بر نماز شب رمضان گذاشته اند چون نمازگزاران ابتدا چهار رکعت را می خوانند که در آن قیام و رکوع و سجود را طولانی می کند و هرگاه این چهار رکعت اول را تمام کردند اندکی استراحت می کنند، سپس چهار رکعت طولانی دیگر را می خوانند، بعد از آن دوباره اندکی استراحت می کنند، سپس سه رکعت نماز دیگر را می خوانند. یعنی چون نماز شبهای رمضان را طولانی می خوانند – چرا که فضیلت آن در رمضان بیشتر است – لذا برای آنکه انرژی لازم را برای کامل کردن یازده رکعت را داشته باشد، اندکی ما بین این رکعتها استراحت می کنند و از همین ویژگی آن است که به آن تراویح نام نهادند.
203- ماهیت واقعی این نماز؛ همان نماز شب است که در شبهای رمضان بصورت جماعت اداء می شود. چنانکه وقتی که صحابه برای شب چهارم منتظر پیامبر صلی الله علیه وسلم بودند و از علت نیامدنش پرسیدند، ایشان فرمودند: «..ولکنی خشیت أن تُفرض علیکم صلاة اللیل فتعجزوا عنها». مسلم (1271).
یعنی: ترسیدم که نماز شب بر شما فرض گردد و شما از خواندن آن ناتوان شوید.
204- از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود :
"اولین چیزی که در روز قیامت انسان از آن محاسبه می‌شود، نماز است، اگر نمازش صحیح باشد، رستگار شده و نجات می‌یابد و اگر خراب و ناقص باشد، زیانکار و خسارتمند می‌شود، و اگر در فرائض نقصی باشد خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: ببینید آیا بنده‌ام نماز سنت دارد تا با آن کاستی‌های نمازهای فرضش کامل شود؛ سپس سایر اعمالش نیز به همین ترتیب مورد محاسبه قرار می‌گیرد"
205- در حدیث بالا، پیامبر صلی الله علیه وسلم برای ما بیان فرموده اند که انجام نمازهای سنت، جبران کننده نمازهای فرض ترک شده هستند، یعنی کسی که نماز فرض ترک شده دارد، برای آنکه بتواند جبران کند، تاجائیکه می تواند نماز سنت بخواند؛ مانند نمازهای سنت راتبه که قبل و بعد از نمازهای فرض خوانده می شوند، و مانند نماز وتر، یا ضحی، یا نماز شب و دیگر نوافل..
پس متوجه خواهیم شد، سخن آن دسته از مسلمانان که ابراز می دارند: (کسی که نمازهای فوت شده دارد، نمی تواند نماز سنت تروایح بخواند) سخن نادرستی و حتی مخالف با این حدیث صحیح پیامبر صلی الله علیه وسلم بود که ذکر نمودیم! و این نشانه جهل آن شخص است که بجای آنکه مردم را به همان چیزی رهنمود کند که رسول خدا صلی الله علیه وسلم بیان فرمودند، مردم را از انجام این سنت بزرگ (تراویح) محروم می سازد که پیامبر صلی الله علیه وسلم در مورد آن فرمودند: صحیح النسائی (1604).
" هرکس همراه امام نماز (تراویح) بخواند تا آنکه تمام می شود، خداوند متعال اجر نماز شب را برای وی می نویسد."
206- قاعده در عبادات چنین است که: هر نوع عمل و گفتاری که بعنوان عبادت انجام می شود ممنوع است مگر آنکه جواز آن از سوی شرع (قرآن و احادیث صحیح) وارد شده باشد.
بنابراین جایز نیست که اذکار و اورادی را قبل یا بعد از نماز خواند، مگر آنکه خواندن آن اذکار در محل و وقت خود مجوز شرعی داشته باشند. و با وجود آنکه پیامبر صلی الله علیه وسلم و اصحابش نماز شب و تراویح را به تنهایی یا بصورت جماعت می خواندند، اما دیده نشده یا در هیچ حدیث صحیحی وارد نشده که در زمان پیامبر صلی الله علیه وسلم و خلفای راشدین بعد از هر دو یا چهار رکعت نماز تراویح اذکار خاصی را خوانده باشند، و همچنین هیچیک از علما و ائمه اربعه ذکر نکرده اند که خواندن اذکاری بعد از نماز تراویح جزو سنت باشد.
207- بر طبق توضیح بالا خواندن یکصد بار ذکر " لا اله الا الله " پس از نماز تراویح بدعتی در دین است که هیچ جوازی از قرآن و احادیث صحیح برای آن صادر نشده است، از این رو نباید این ذکر خوانده شود، چرا که اساسا نه تنها این ذکر، بلکه هیچ ذکری برای بعد از نماز تراویح در سنت وارد نشده است .
208- در نماز وتر سنت است که بعد از هر بار سلام دادن , سه بار ذکر « سُبْحَانَ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ » را خواند.
209- نماز تراویح واجب نیست بلکه سنت است، و کسی که آنرا ترک کند گناهکار نمی شود، ولی اجر و ثواب زیادی را از دست داده است .
210- در مورد طولانی بودن یا کوتاه بودن دعای قنوت نماز تراویح علامه ابن عثیمین رحمه الله علیه می فرماید :
صحیح آنست که نباید غلو یا کوتاهی کرد، چرا که دعای طولانی که موجب سختی بر مردم است (در شرع) نهی شده است، چنانکه هنگامی که به پیامبر صلی الله علیه وسلم ابلاغ کردند که معاذ بن جبل نماز را بر قومش طولانی می کند، ایشان به شدت خشمگین شدند که هیچگاه آنقدر در موعظه خشمگین نشده بودند، و به معاذ ابن جبل فرمود: «یا معاذ أفتان أنت» ای معاذ آیا در فتنه افتاده ای؟ بخاری در الأدب (6106)، ومسلم (465). پس لازمست تا دعا را به اندازه کلمات وارده بخواند یا بیشتر.
کتاب الدعوة ج/5 الشیخ ابن عثیمین (2/198)
والله اعلم