" رمضان و احکام آن (تراویح ) " (27)
191- امام باید در تمام نمازها و همچنین نماز تراویح مراعات حال کهنسالان , سالخوردگان , بیماران و ضعیفان را داشته باشد به دلیل فرموده پیامبر صلی الله علیه وسلم : « أیکم أمَّ الناس فلیخفف فإن فیهم الضعیف والصغیر وذا الحاجة». یعنی : «هرکدام از شما امامت کرد نمازش را طولانی نکند، زیرا افراد ضعیف و کودک و کسانی که فشار قضای حاجت دارند در بین آنها است». روایت در سنن اربع آمده است.
192- پس امام مراعات حال مامومین را بکند، و در نماز تراویح آنها را به مشقت نیاندازد، و نیز در دهه آخر رمضان، چرا که مردم همه یکسان نیستند، بلکه با هم مختلف هستند، لذا شایسته است احوال آنها مراعات شود، و آنها را نسبت به حضور در نماز تشویق کند، اگر آنرا طولانی کند بر آنها سخت می آید و ممکن است از حضور در آن بی رغبت شوند، بنابراین شایسته است امام بگونه ای عمل کند که موجب رغبت آنها به حضور در نماز شود، هرچند که با کوتاه کردن و طولانی نکردن نماز باشد، نمازی که مردم در آن خشوع داشته باشند و به سکون و آرامش برسند حتی اگر کوتاه هم باشد باز بهتر است از نمازی که در آن خشوع نباشد، و موجب ملالت و کسالت شود».
"مجموع فتاوی الشیخ عبد العزیز بن باز رحمه الله" (11/336) .
193- حمل مصحف قرآن از جانب مامومین در نماز تراویح رمضان از چند جهت مخالف با سنت است :
اول : باعث می شود که سنت قراردادن دست راست بر چپ در حال قیام ترک شود.
دوم : موجب حرکات زیاد - بدون نیاز- می شود، و این حرکات شامل بازکردن و بستن و گذاشتن مصحف زیر بغل است.
سوم : با حرکاتی که نماز گزار انجام می دهد (از توجه به اصل نمازش) مشغول می شود.
چهارم : موجب ترک نظر به محل سجده می شود، حال آنکه اکثر علماء معتقدند نگاه کردن به سجده گاه سنت و افضل است.
پنجم : کسی که چنین می کند چنانکه حضور قلب نداشته باشد چه بسا اصلا فراموش کند در نماز است، برخلاف زمانی که در حالت خشوع دست راستش را بر چپ قرار داده و سرش رو به سجده گاهش است، که در اینحالت به حضور قلب در نمازش و اینکه پشت سر امام قرار گرفته نزدیکتر است».
" مجموع فتاوی ورسائل فضیلة الشیخ محمد بن صالح العثیمین" (14/232).
194- اگر قرائت امام طولانی شود و قیام وی به درازا کشیده شود، ایرادی ندارد که نمازگزار بر یک پا تکیه کند و بعد بر پای دیگرش تا اندکی بیآساید، و این عمل را در زبان عربی «مراوحة» گویند، ولی نباید یک پایش را جلوتر از دیگری قرار دهد؛ بگونه ایکه یک پایش با پای نمازگزار بغل دستش برابر باشد اما دیگر پایش جلو یا عقب قرار بگیرد، و مراوحه برای کسیکه عذر دارد جایز و برای کسیکه عذری ندارد مکروه است.
" المجموع " امام نووی رحمة الله علیه ( 3 / 230 ) "
"الشرح الممتع" (3/224) .
195- خواندن اذکار مشخصی بعد از دو یا چهار رکعت نماز تراویح در سنت وارد نشده است، پس اگر امام خود و یا همراه مامومین بصورت دسته جمعی اذکار مشخصی را پس از هر چهار رکعت بخوانند، و یا بصورت گروهی دعا کنند، همه اینها بدعت است و نباید صورت گیرد، ولی مامومین می توانند در وقت استراحت برای آنکه زبان خویش را به ذکر مشغول کنند، اذکاری را بخوانند و یا سوره ای را بخوانند، بشرطیکه بر اذکار یا سوره ی خاصی مداومت نداشته باشند و گهگاهی آنرا ترک کنند و ذکر یا سوره دیگری بخوانند .
196- باتوجه به اینکه جایز است که پس از هر چهار رکعت اندکی استراحت کرد، بنابراین اگر امام در این فرصت سخنرانی کند و چند روایت صحیح یا آیه قرآن را برای نمازگزاران بیان کند، اینکار ایرادی ندارد بشرطیکه امام و نمازگزاران آنرا جزو سنت ندانند، لذا امام باید سعی کند که گهگاهی این عادتش را ترک کند تا مردم نپندارند سخنرانی او بعد از هر چهار رکعت سنت است.
197- علمای اسلام در مورد تعداد رکعات نماز تراویح اختلاف نظر دارند که آیا نماز تراویح 11 رکعت است یا 20 رکعت و یا بیشتر از آن؟ البته همه ی تعداد رکعات صحیح می باشد اما قول راجح نزد بسیاری از علما – و نزد بنده ی حقیر – همان یازده رکعت است.
زیرا از عایشه رضی الله عنها درباره نماز شب رسول الله صلی الله علیه وسلم در رمضان، سؤال شد، ایشان گفتند: (بخاری:1147)
" رسول الله صلی الله علیه وسلم در رمضان و غیر رمضان، بیشتر از یازده رکعت، نمی خواند. ابتدا چهار رکعت می خواند و آنها را بسیار زیبا و طولانی می نمود. سپس، چهار رکعت دیگر میخواند. و آنها را نیز به همان زیبائی رکعات اول، ادا می کرد. و در پایان، سه رکعت دیگر میخواند. "
و روایات صحیح دیگری نیز وجود دارد که نماز شب پیامبر صلی الله علیه وسلم را بیشتر از یازده رکعت بیان کرده اند.
198- لذا خواندن تمامی آن اعداد جایز است، و شیخ الاسلام ابن تیمیه می فرماید: «هرکس گمان کند که قیام رمضان عدد موقتی از (سنت) پیامبر صلی الله علیه وسلم دارد که نه بر آن عدد اضافه می کرد و نه از آن می کاست، او دچار اشتباه شده است».
مجموع الفتاوی (22/273-272).
199- به این علت تراویح بصورت جماعت خوانده می شود، چون پیامبر صلی الله علیه وسلم سه روز در شبهای رمضان بعد از نماز عشاء، نماز تراویح (نماز شب) را در مسجد خواندند و مردم نیز به او اقتداء کردند و همراه او بصورت جماعت نماز شب (تراویح) خواندند .
ولی شب چهارم که مردم منتظر بودند تا ایشان بیایند، ایشان خودداری کردند و هنگامی که علت نیامدن را از ایشان پرسیدند، فرمود: می ترسیدم اگر همچنان ادامه دهم، خدا آن نماز را بر شما فرض گرداند و شما نتوانید آنرا انجام دهید.
200- یعنی در آن چند شب آن قدر مردم برای نماز شب جمع شدند و رغبت نشان دادند که پیامبر صلی الله علیه وسلم نگران آن بود مردم آن را فرض تلقی کنند و بعداً از ادای آن عاجز شوند، پس پیامبر آن را در مسجد ترک کرد تا بدانند که جماعت خواندن نماز شب در ماه رمضان واجب نیست، بلکه سنت است، سپس خود ایشان باقیمانده ماه رمضان را در خانه نماز خواند.
والله اعلم