الاعتصام
(سوال) چرا عذابهای جهنم سخت تر و شدید تر از گناهان ما است ؟
(جواب) یکى از خصلتهاى ناشایست بنى آدم اینست که بیشتر به جانب منفى یک مسئله مینگرند تا جانب مثبت، ومثلا بجاى گفتن نیم لیوان پر از آب است میگوید نیم لیوان خالیست، و در مورد آخرت نیز همینطور، شاید مردم جانب شر یعنى دوزخ را در نظر بگیرند تا جانب خیر یعنى بهشت، ولى نادیده گرفته میشود که خداوند متعال در دنیا اینهمه نعمت به او عطا فرموده، و یک حسنه را به ده برابر و یا صد برابر و یا هفتصد برابر میرساند، و حتى بیشتر، ولى در عوض یک گناه فقط یک گناه است و یا آمرزیده میشود و از صحیفه اعمالش حذف میگردد، خداوند متعال در قرآن می فرماید:
"مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَنْ جَاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلَا یُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا و هُم لا یُظلَمون" (الانعام : 160)
یعنى: " هر کس کار نیکی بیاورد، ده‌چندان آن پاداش دارد (این همان پاداشی است که خدای منان آن را بر خود لازم گردانیده. و گاهی بر ده‌چندان نیز می‌افزاید، همانند دانه‌ای که هفت خوشه می‌رویاند و در هر خوشه صد دانه است. حتی روایاتی آمده است که بر اساس مفاد آن، انجام‌دهنده بعضی از اعمال نیک، پاداشی بی‌حساب دریافت میکند به‌طوری که نمی‌توان آن را به حدومرزی معین محدود کرد) و هر کس کار بدی بیاورد (از کارهای ناشایست) پس جز مانند آن جزا داده نمی‌شود (بدون آنکه بر آن افزوده شود. پس کیفر کار بد، بدی‌ای همانند آن است در سبکی و سنگینی خود. مثلا کیفر شرک، جاودانگی در آتش است و کیفر گناهی که یک مسلمان انجام می‌دهد، سزایی همانند آن است. البته این درصورتی است که مرتکب معصیت توبه نکند اما چنانچه توبه کرد، یا ثوابهایش بر گناهانش غلبه کرد، یا خدای منان او را به رحمت خود درپوشانید و با آمرزش‌خویش بر او بخشید پس در همه این صورتها، بر وی مجازاتی نیست).
و می فرماید:
"مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ یُضَاعِفُ لِمَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ" (البقرة : 261)
"صفت کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند همانند دانه‌ای است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه‌ای صددانه باشد و خداوند برای هر کس که بخواهد چند برابر میکند" (یعنی: باز هفتصد برابر را برای کسانی که آداب انفاق را رعایت کنند) و خداوند گشایشگر (یعنی فضل و بخشش وی گشاده است و از خلقش فراگیرتر و گسترده‌تر می‌باشد) داناست (به کسانی که مستحق این فضل و بخشش هستند و نیز به کسانی که‌مستحق آن نیستند).
و پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمودند:
" إِنَّ الله کتَبَ الْحسناتِ والسَّیِّئاتِ ثُمَّ بَیَّنَ ذلک: فمَنْ همَّ بِحَسَنةٍ فَلمْ یعْمَلْهَا کتبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ تَبَارَکَ وَتَعَالَى عِنْدَهُ حسنةً کامِلةً وَإِنْ همَّ بهَا فَعَمِلَهَا کَتَبَهَا اللَّهُ عَشْر حَسَنَاتٍ إِلَى سَبْعِمَائِةِ ضِعْفٍ إِلَى أَضْعَافٍ کثیرةٍ ، وَإِنْ هَمَّ بِسیِّئَةِ فَلَمْ یَعْمَلْهَا کَتَبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً کامِلَةً ، وَإِنْ هَمَّ بِها فعَمِلهَا کَتَبَهَا اللَّهُ سَیِّئَةً وَاحِدَةً" (متفقٌ علیه)
یعنی : "خداوند نیکی ها و بدیها را نوشته و سپس آن را بیان داشت، پس کسی که قصد انجام عمل نیکی را بنماید، و آن را انجام ندهد، خداوند تبارک و تعالی در نزد خویش برایش یک نیکی و حسنهء کامل می نویسد، اگر قصد انجام آن نموده و آن را عملی ساخت، خداوند در نزد خویش ده حسنه تا هفتصد برابر و بیشتر از آن برای او می نویسد واگر شخصی قصد انجام عمل بدی را نمود و آن را عملی نساخت خداوند برایش از پیشگاه خود یک حسنهء کامل می نویسد و هرگاه قصدش را نموده و آن را عملی ساخت خداوند آن را یک بدی و سیئه می نویسد".
و براى همین بعضى از علماء گفتند :
" ویل لمن سبقت سیئاته عشرات حسناته "
یعنى: "واى بر آن کس که گناهانش بر حسنات دهگانه اش سبقت بگیرد".
و در حدیثى دیگر پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمودند:
"إِنَّ للَّهِ تَعَالى مائَةَ رَحْمَةٍ أَنْزَلَ مِنْهَا رَحْمَةً وَاحِدَةً بَیْنَ الجِنِّ والإِنْسِ وَالبَهَائمِ وَالهَوام، فَبهَا یَتَعاطَفُون، وبها یَتَراحَمُون، وَبها تَعْطِفُ الوَحْشُ عَلى وَلَدهَا، وَأَخَّرَ اللَّهُ تَعالى تِسْعاً وتِسْعِینَ رَحْمَةً یَرْحَمُ بها عِبَادهُ یَوْمَ القِیَامَةِ" (متفقٌ علیه)
"خداوند صد رحمت دارد که یکی از آن را در میان جن و انس و چارپایان و گزندگان نازل فرموده،که بدان با هم عطوفت و مهربانی می کنند و به اساس آنست که حیوانات وحشی بر فرزندان شان مهربانی می نمایند و خداوند 99 رحمتش را نگهداشت تا بدان در روز قیامت بندگانش را مورد مرحمت قرار دهد".
یعى رحمتى که ما بین بشر در دنیا وجود دارد، فقط یکی از رحماتى است که خداوند آنرا براى بشر در این دنیا نازل کرده است، و در 99 رحمت را براى بندگانش در روز قیامت گذاشته است، که مجموعا با این رحمتى که در دنیا نازل کرده است میشود 100 رحمت.
بنابراین خداوند بشر را براى رحمت خلق کرده است نه براى عذاب، ولى اگر اشخاص عنید و سرکشى باشند که خودشان نمیخواهند راه آخرت را در پیش گیرند، و پس از اینهمه رحمت و فرصت آمرزیدن گناهان و پند و اندرز انبیاء و علماء و غیره باز نتوانند خودشان را از عذاب آخرت نجات دهند پس بدون شک مستحق عذاب شدید الهى خواهند بود.
و نا گفته نماند، که شما در سؤالتان ذکر کرده اید که گناههای بندگان (ترک نماز، روزه نگرفتن و...) کوچکتر از این عذابها هستند، باید گفت که برخى اعمال شاید نزد بنى آدم کوچک بنظر برسد، ولى این به این معنا نیست که نزد پروردگار نیز همانطور باشد، مثلا در مورد تهمت فاحشه به عایشه صدیقه رضی الله عنها خداوند می فرماید:
"وَتَحْسَبُونَهُ هَیِّنًا وَهُوَ عِندَ اللَّهِ عَظِیمٌ" ﴿النور: 15﴾
یعنى: "و آن را کاری سهل و ساده تلقی می‌کردید با اینکه آن امر نزد خدا بس بزرگ است (یعنی: گناه و مجازات آن بس بزرگ است).
پس این بنى آدم است که گناهان را کوچک میشمرد ولى فراموش میکند که در محضر چه عظیمى مرتکب این اعمال میشود، و علماء سلف میگفتند: "به کوچکى گناه نگاه نکن بلکه به بزرگى آن نگاه کن که در محضرش گناه را انجام میدهى (یعنى به بزرگى خداوند نگاه کن و نه به کوچکى گناه).
و خداوند متعال در روز قیامت بر اساس عدل بندگانى را به دوزخ میبرد زیرا سزاى اعمالشان را میبینند و خودشان ان راه کمراهى را در بیش کرفته اند و به کناهانشان نیز اعتراف خواهند کرد و خداوند در مورد انها می فرماید:
"وَقَالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فِی أَصْحَابِ السَّعِیرِ * فَاعْتَرَفُوا بِذَنبِهِمْ فَسُحْقًا لِّأَصْحَابِ السَّعِیرِ" ﴿الملک: 11-10﴾
یعنی : "و گویند (کفار) اگر شنیده بودیم (به سمع قبول و فهم) یا تعقل کرده بودیم (مانند تعقل و درک و دریافت کسی که نیک می‌نگرد و می‌اندیشد) از زمره دوزخیان نبودیم (بلکه می‌بایست به آنچه که خدای عزوجل برای ما نازل کرده بود ایمان می‌آوردیم و از پیامبران متابعت و پیروی می کردیم) پس به گناه خود (یعنی: به کفر خود که به سبب آن سزاوار عذاب دوزخ شدند) اعتراف کردند پس دوری باد بر اهل دوزخ (یعنی: دور باشند از رضای خداوند و رحمت وی)
بدین گونه خداوند متعال عذاب را گریبانگیر آنان می‌سازد، بعد از آنکه به گناه خود اعتراف می‌کنند زیرا با این عتراف است که علیه آنان حجت بر پا میشود و برایشان عذری باقی نمی‌ماند. در حدیث شریف‌آمده است: «لن یهلک الناس حتی یعذروا من انفسهم : مردم هرگز نابود ساخته نمی‌شوند تا این که از جانب خویش عذر نمایانده شوند». یعنی: حجت علیه آنان ثابت گردد و خود نیز به جرم خویش اعتراف کنند. همچنین در حدیث شریف آمده‌است:
«لا یدخل أحد النار إلا وهو یعلم أن النار أولی به من الجنة »
یعنی : «هیچ کس به دوزخ داخل نمی‌شود مگر اینکه می‌داند که دوزخ به او از بهشت سزاوارتر است».
پس همانطور که آنها آخرت را فراموش کردند خداوند نیز آنها را در عذاب دوزخ ترک خواهد کرد (جزاءا وفاقا) و همچنین بندگانى را بر اساس فضل وارد بهشت میکند زیرا هیچ کسى (حتى پیامبر صلى الله علیه و سلم) نمیتواند توسط اعمال صالحش وارد بهشت شود، مگر اینکه رحمت الهى شاملش شود، و نعمت بهشت بر اساس اعمال بندگان نیست، و گرنه مستلزم بود که اگر کسى 100 سال عبادت خداوند را انجام داده باشد فقط 100 سال در بهشت بماند، ولى اگر کسى وارد بهشت شد تا ابد جاویدان خواهد شد اگر چه حتى پس از ایمان به خداوند فقط چند دقیقه عبادت خداوند کرده باشد، بنابراین این بندگان بر اساس فضل خداوند وارد بهشت میشوند.
و بطور خلاصه، خداوند بندگانش را آفریده تا آنها را رحم کند، و در حدیث صحیح از پیامبر صلى الله علیه و سلم روایت شده است که:
« لما خَلَقَ اللَّهُ الخَلْق، کَتَبَ فی کِتَاب، فَهُوَ عِنْدَهُ فَوْقَ العَرْش: إِنَّ رَحْمتی تَغْلِبُ غَضَبِی » وفی روایةٍ: « غَلَبَتْ غَضَبِی » وفی روایةٍ: « سَبَقَتْ غَضَبِی » (متفقٌ علیه)
"هنگامی که خداوند مخلوقات را آفرید، در کتابی نوشت، آن کتاب بالای عرش نزد او وجود دارد: هر آیینه رحمتم بر غضبم فایق آمد". و در روایتی آمده، "رحمتم بر غضبم سبقت نموده است."
ولى اگر کسى خودش نخواهد که راه خداوند را در پیش گیرد و راه کفر و شرک و فسق و فجور را بپسندد، پس مستحق عذاب شدید خواهد بود زیرا قول خداوند و انبیاء و نصیحتهاى صالحین را زیر پا گذاشته، پس بجز عذاب شدید لائق چیز دیگرى نیست، ولى اگر مسلمان باشد ولى مرتکب گناهان کبیره باشد، حکمش نزد خداوند است که او را ببخشد و یا ابتدا او را به ازاى اعمالش عذاب دهد و سپس او را بهشتى کند.
وصلی الله وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین
والله تعالی اعلم