(سوال) شرایط اقامت در کشورهای کفر چیست ؟
(جواب) اقامت در دیارکفار خطر بزرگی برای دین، اخلاق، سلوک وآداب زندگی فرد مسلمان در پی دارد، ما و کسانی دیگر شاهد انحراف افراد زیادی بودیم که در دیار کفار اقامت کردند، و دیدیم که موقع بر‌گشت به کلی عوض شده و فاسق برگشته بودند حتی بعضی مرتد شدند و به ادیان دیگر گرویدند! «العیاذ بالله!» تا جایی که به انکارِ مطلق دین یا استهزاء دین و دینداران گذشته و آینده پرداخته‌اند؛ بنابراین شایسته و حتی الزامی است که خود را از این امر حفاظت کنند و باید شرایطی مقرر شود که مانع افتادن به هلاکت شود، لذا اقامت در کشورهای کفر باید با رعایت دو شرط اساسی باشد:
شرط اول: باید دین فرد مقیم در امان باشد بگونهای که فرد، دارای علم، ایمان، قدرت و اراده‌ای باشد که ثبات واستقامت در دین را برای او تضمین کند، از انحراف و کجی برحذر و بدور باشد، دشمنی و بغض کفار را در دل داشته باشد، از دوستی و محبت نسبت به آنچه که منافی ایمان اوست به کلی دوری گزیند.
الله تعالی می‌فرماید:« لا تَجِدُ قَوْمًا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ یُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ کَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ »
(هیچ قومی را که ایمان به الله و روز رستاخیز دارند نمی‌یابی که با دشمنان الله و رسولش دوستی کنند، هرچند پدران یافرزندان یا برادران‌شان باشند). «مجادله/22»
و می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِیَاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ وَمَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ (51)فَتَرَى الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یُسَارِعُونَ فِیهِمْ یَقُولُونَ نَخْشَى أَنْ تُصِیبَنَا دَائِرَةٌ فَعَسَى اللَّهُ أَنْ یَأْتِیَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِنْ عِنْدِهِ فَیُصْبِحُوا عَلَى مَا أَسَرُّوا فِی أَنْفُسِهِمْ نَادِمِینَ (52)» «مائده/51-52»
(ای کسانی که ایمان آورده‌اید، یهود و نصارا را ولی [دوست و تکیه گاه] خود نگیرید. آنها اولیای یکدیگرند وکسانی که از شما با آنان دوستی کنند، ازآن‌ها هستند، الله ستمکاران را هدایت نمی‌کند، ولی کسانی که در دل‌شان بیماری است را می‌بینی که در[دوستی با]آنان بر یکدیگر پیشی می‌گیرند، و می‌گویند: می‌ترسیم حادثه‌ای برای ما اتفاق بیافتد، شاید الله پیروزی یا حادثه دیگری را از سوی خود [به نفع مسلمانان] بیاورد و این دسته از آنچه در دل پنهان داشتند، پشیمان گردند).
پیامبر صلی الله علیه وسلم -در حدیث صحیح- می‌فرماید: أن مَنْ أحَبَّ قوماً فهو منهم « الْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ »:
(هرکس قومی را دوست بدارد از همان‌هاست و هر شخص با کسی است که او را دوست می‌دارد). بخاری (6167)ومسلم (2640)
به این ترتیب یکی از خطرهای بزرگی که فرد مسلمان را تهدید می‌کند، محبت و دوستی با دشمنان الله است؛ چرا که لازمه محبت با آنها موافقت و پیروی از آنها است یا لا اقل عدم ردّ آن‌هاست، لذا از پیامبر صلی الله علیه وسلم حدیثی روایت است که معنای آن می‌شود: «من أحَبَّ قوماً فهو منهم»:
(هر کس قومی را دوست بدارد، از همان قوم محسوب می‌شود). طبرانی در الکبیر 3/19 (2519).
شرط دوم: اینکه بتواند به دین خود آشکارا عمل کند بگونهای که شعائر اسلام را بدون هیچ مانعی برپا دارد، در برپاداشتن نمازهای جمعه و جماعات اگر کسانِ دیگر همراه هستند، برایش ممانعتی نباشد. مانع ادای زکات، روزه، حج... و سایر شعائر دین نشوند، اگر توان انجام این اعمال را ندارد، اقامت در آنجا برایش جایز نیست و هجرت واجب است.
در کتاب «المغنی ص457ج8» در بحث اقسام مردم در هجرت می‌گوید:
اول: هجرت بر کسی واجب است که توان هجرت را دارد و نمی‌تواند دین خود را آشکار کند و با ماندن در میان کفار نمی‌تواند به واجبات دین خود عامل بوده و پایبند باشد، برچنین فردی هجرت واجب است، زیرا الله تعالی می‌فرماید: « إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظَالِمِی أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِیمَ کُنْتُمْ قَالُوا کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الأرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِیهَا فَأُولَئِکَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِیرًا (97)»
(کسانی که فرشتگان[قبض ارواح] روح آنها را گرفته‌اند در حالی که به خویشتن ستم کرده بودند به آنها گفتند: شما در چه حالی بودید؟! گفتند: ما در سرزمین خود تحت فشار و مستضعف بودیم، آنها[فرشتگان] گفتند: مگر زمین الله پهناور نبود که مهاجرت کنید آنها عذری نداشتند و جایگاه‌شان دوزخ است و بد سرانجامی است). «نساء/97»
این وعید سختی است که بیانگر وجوب هجرت است؛ زیرا عمل به تکالیف دینی برکسی که قدرت انجام آن را دارد، واجب است و هجرت از ضروریات، لوازم و کامل کننده‌ی این واجب است؛ زیرا مکمل و متمم واجب، واجب است،[ ما لایتم الواجب إلا به فهو واجب].( المغنی لا بن قدامه(9/236))
بعد از این که این دو شرط اساسی برای هجرت کامل شد، اقامت در دارالکفر به چند دسته قسم تقسیم می‌شود:
قسم اول: شخص مقیم در دیار کفر، دیگران را به اسلام دعوت دهد و مردم را به آن تشویق و ترغیب کند که این نوعی جهاد است. دعوت برای کسی که توانایی آن را دارد فرض کفایه است، مشروط بر اینکه دعوت محقق گردد و کسی مانع دعوت و اجابت آن نباشد؛ زیرا دعوت به اسلام از واجبات دین بوده و راه و روش رسولان است. پیامبر صلی الله علیه وسلم به تبلیغ دین در هر زمان و مکان امر کرده و می‌فرماید:«بَلِّغُوا عَنِّی وَ لَو آیَةً»:
(از (قول) من به دیگران برسانید اگر چه یک آیه باشد). بخاری (3461)
قسم دوم: احوال و سرگذشت کافران را به مردم گوشزد کند از عقیده‌ی فاسد، بطلان عبادت‌های‌شان، اخلاق پست و رفتار آشفته‌ی آنان پرده بردارد و به دیگران معرفی کند تا مردم از آنان بر حذر باشند، فریب آنها را نخورند و برای کسانی که شیفته ی آنان شده اند حقیقت حال آنها را بیان کند، این نوع اقامت، نیز نوعی جهاد محسوب می‌شود. چرا که در این نوعِ اقامت نسبت به کفر وکفار هشدار داده می‌شود که این خود تشویق و ترغیب به اسلام است، چون بیان فساد وخرابی کفر، دلیل خوبی اسلام است، همان‌طور که گفته‌اند: هر چیز با ضد خود شناخته می‌شود، البته مشروط بر اینکه بدون پیامد ناگوار و مفسده‌ای بزرگتر، هدفش محقق گردد. اگر هدفش محقق نگردد و جلوی دعوت او را بگیرند؛ در این صورت اقامتش هیچ سودی ندارد اما اگر هدفش با وجود مفسده‌ای بزرگتر مانند: دشنام دادن به اسلام، پیامبر صلی الله علیه وسلم و پیشوایان اسلام با او مقابله به مثل کردند؛ محقق شد، باید از ماندن در آن جا خودداری کند، چرا که الله تعالی می‌فرماید:« وَلا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذَلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُمْ بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ (108)»
(به معبود کسانی‌که غیر الله را می‌خوانند دشنام ندهید، مبادا آنها نیز از روی [ظلم] و جهل الله را دشنام دهند این چنین برای هر امتی عمل‌شان را زینت دادیم سپس باز گشت همه آنان بسوی پروردگارشان است وآن‌ها را از آنچه عمل می‌کردند آگاه می‌سازد). «انعام/108»
این فرد مانند: کسی است که درکشور کفر اقامت می‌کند تا اخبار و برنامه‌یشان را شناسایی کند، مسلمانان را از مکر و نیرنگ کفار بر حذر بدارد همان‌طور که پیامبر صلی الله علیه وسلم حذیفه بن یمان را در جنگ خندق به میان کفار فرستاد تا وضعیت‌شان را بررسی و شناسایی کند.
قسم سوم: به خاطر نیازهای دولت مسلمان و تنظیم روابط آن با کشورهای کفر کسی را می‌فرستد تا در آنجا اقامت کند. مانند: کارمندان سفارت‌خانه‌ها. حکم اقامت این افراد در کشورهای کفر، حکم همان عملی است که به خاطر آن در آنجا هستند (یعنی: جایز است) و بطور مثال مأمور مسایل فرهنگی درآن‌جا اقامت می‌کند تا به امور دانشجویان رسیدگی کند، بر اعمال‌شان نظارت داشته باشد، آنان را به پایبندی به مسایل دین، رعایت اخلاق و آداب تشویق کند در اقامت چنین فردی مصلحت بزرگی وجود دارد و بوسیله‌ی او شر بزرگی دفع می‌گردد.
قسم چهارم: یا به خاطر نیاز خاصی که مباح است مانند: تجارت، معالجه‌ی بیماری و... در آنجا اقامت می‌کند که اقامت به اندازه نیاز مانعی ندارد، علما در جواز رفتن به کشورهای کفر فتوا داده‌اند و در این‌باره آثار برخی از صحابه رضی الله عنه نیز وجود دارد.
قسم پنجم: برای تحصیل در آنجا اقامت می‌کند و این مانند نوع قبلی و به خاطر نیاز است، امّا خطرناکتر و برای دین و اخلاق فرد مقیم خطرناکتر است و بیشتر موجب نابودی خواهد بود؛ چرا که دانشجو پائینتر بودن جایگاه خود و بالاتر بودن مقام استادش را درک می‌کند. در نتیجه به آنان احترام می‌گذارد، احترام گذاشتن و با این کار آرا، افکار و رفتارشان را تأیید نموده و از آنها تقلید می‌کند. به جز کسانی که الله آنان را حفاظت نماید و اینان بسیار اندکند.
دانشجو برای رفع اشکالاتش با استاد ارتباط برقرارمی‌کند لذا این ارتباط، دوستی بیشتری را با استاد می‌طلبد وباعث می‌شود که فرد محصّل باتبعیت از استادش به انحراف کشیده شود.
دانشجو در دانشگاه هم‌کلاسیهایی دارد. که با برخی رابطه‌ی دوستی برقرار می‌کند، با آنها دوست می‌شود، رابطه‌ی همکاری برقرار می‌کند و چیزهایی از آنها یاد می‌گیرد، بخاطر خطرِ این نوع، واجب است که بیشتر از پیش خودش را حفظ کند.
بر دو شرط اساسی قبلی شرایطی افزوده می شود:
شرط اول: دانشجویی‌که قرار است در کشور خارجی [کفر] درس بخواند لازم است که از نظر کمال عقلی در سطح بالایی باشد تا بتواند چیزهای مفید را از چیزهای مضر تشخیص دهد و آینده‌ی دور را در نظر داشته باشد. امّا فرستادن افراد با سن‌کم و درک پایین خطر بزرگی برای دین، اخلاق ورفتارشان را در پی دارد؛ آن هم برای ملّتی که بزودی به میان‌شان باز می‌گردند و مطالب مسمومی که از کفّار فراگرفته‌اند، در میان جامعه ی خود پخش می‌کنند، بنابراین بسیار خطرناک هستند، واقعیت گواه این است و همین را تأیید می‌کند، چرا که بسیاری از این دانشجویان با باوری غیر از آنچه بر آن بودند بازگشتند، یعنی: با انحراف در دین، اخلاق و رفتارشان برگشتند لذا برای جامعه‌ی خود ضررهایی به بار آوردند که برای همگان واضح و روشن است، فرستادن این افراد به کشورهای کفر، مانند تقدیم کردن گوسفند به سگ‌های هار است.
شرط دوم: دانشجو به اندازه‌ای از علوم شرعی آگاه باشد که بتواند حق را از باطل تشخیص دهد. و باطل را بوسیله حق در هم کوبد تا گرفتار باطل آنان نشود. یا تشخیص حق بر او پیچیده و مشکل نباشد که نتواند، یا از حق دفاع کند، در دعای مأثور می‌خوانیم:«اللهمَّ أَرنِی الحقَّ حقاً وارزُقنِی اتِّبَاعَه، و أرنی الباطِلَ باطلاً وارزقنی اجتِنَابَه، و لاتَجعَلهُ مُلتَبِساً علیَّ فأَضٍلّ»:
(پروردگارا ! حق را به من حق نشان بده وبه من توفیق پیروی از آن را عنایت فرما وباطل را به من باطل نشان بده و اجتناب از آن را نصیبم گردان، و تشخیص باطل را برای من دشوار مگردان که گمراه شوم).( در «احیاء علوم الدین »(4/401) به ابو بکر الصدیق رضی الله عنه منسوب است.)
شرط سوم: دانشجو از نظر دینی قوی باشد تا در پناه دینش در امان باشد و بدینوسیله از کفر و فسق حفظ شود. امّا کسی که دینش ضعیف است، و نمی‌تواند با اقامت در آنجا سالم بماند به جز کسی که الله بخواهد. چرا که نیروی مهاجم قوی است، اما نیروی مقاومت کننده ضعیف است. لذا زمینه‌های کفر و فسق در آنجا زیاد و متنوع است. لذا وقتی که فرد از مقاومت ناتوان باشد، باطل کار خود را می‌کند.
شرط چهارم: دانشجو به مقتضای نیاز به کشور غیر اسلامی فرستاده شود؛ زیرا اقامت ایشان با این منظور و آموزش وی به مصلحت مسلمانان است. مشروط به آن که آن رشته ی تحصیلی در مدارس کشور خودش نباشد، امّا اگر مانند آن در کشورهای اسلامی باشد اقامتش در کشورهای کفر بدین سبب جایز نیست، چرا که اقامت در کشورهای غیر اسلامی برای دین و اخلاق خطراتی به همراه دارد لذا بدون هیچ فایده ای اموال فراوانی هزینه می‌شود.
قسم پنجم: این که شخصی فقط برای سکونت درآن‌جا مقیم شود و این از موارد قبلی خطرناکتر(وپیامد‌های ناگوارش) بزرگتر است، چرا که از رفت و آمد با کفار و احساس این که تابع کشورشان است و لازمه‌ی تابعیت ایجاب می‌کند که با آنان پیوند دوستی و همکاری داشته باشد و از طرفی موجب بیشتر شدن جمیعت کفار گردد و خانواده‌اش بین کفار پرورش یابند و تحت تأثیر اخلاق و رسوم آنان قرار گیرند، و چه بسا که در عقیده و عبادت از آنان تقلید کنند به همین سبب است که پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: « مَنْ جَامَعَ الْمُشْرِکَ وَسَکَنَ مَعَهُ فَإِنَّهُ مِثْلُهُ »:
(هر کس با فرد مشرک همراه شود و با او سکونت کند، آن فرد مثل خود اوست). ابو داود (2787)
این حدیث گر چه از نظر سند ضعیف است. اما قابل توجه است؛ چراکه سکونت و همنشینی، هم‌رنگی و همانند شدن را در پی دارد.
قیس بن حازم از جریر بن عبدالله رضی الله عنه روایت می‌کند که پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: « أَنَا بَرِیءٌ مِنْ کُلِّ مُسْلِمٍ یُقِیمُ بَیْنَ أَظْهُرِ الْمُشْرِکِینَ، قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لِمَ؟ قَالَ: لَا تَرَاءَى نَارَاهُمَا»:
(من از هر مسلمانی که در بین مشرکین اقامت می‌گزیند بیزارم.گفتند: ای رسول الله صلی الله علیه وسلم ! چرا؟ (با مشرکین چقدر فاصله داشته باشیم؟) فرمود: به اندازه‌ای که آتش یکدیگر را نبینید).
چگونه فرد مؤمن می‌پسندد درکشور کفار سکونت کند که شعائرکفر درآن آشکار است و حاکمیت آن مخالف قانون الله و رسول صلی الله علیه وسلم است، او این وضعیت را با چشمانش مشاهده کند و با گوشهای خود آن‌را بشنود و بپسندد و خودش را به آن کشور منسوب بداند، با خانواده‌اش در آنجا سکونت کند و با اطمینان در آنجا همان طور آرامش داشته باشد حال آن که برای اخلاق و عقیده‌ی فرزندانش خطر بزرگی در پی دارد.
این تحقیقی است که ما در خصوص حکم اقامت در کشور کفر، به آن دست یافته‌ایم به امید آن که با حق و قول صحیح موافق باشد.
ابن عثیمین، مجموع فتاوا ورسائل (3/25)
شیخ ابن باز – مجموع فتاوا ومقالات متنوعة(9/401)- در مجله ی دعوت شماره 1511 تاریخ (11/5/1416) منتشر شده است
.
والله اعلم