(سوال) تعریف درست تصوف عرفان چیست و از دیدگاه اسلام چگونه بررسی میشود؟

(جواب) در اسلام آن اصطلاح رایج بین عوام بنام تصوف و عرفان وجود ندارد و هرگز دیده نشده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم یا یکی از خلفای راشدین و اصحاب رضی الله عنهم از عرفان یا تصوف نام برده یا استعمال کرده باشند! لذا هر دو اصطلاح بدعت است.

اما اگر منظور لغوی را بررسی کنیم می توان گفت که تصوف یعنی خود را از گناه و شرک و  زشتی ها پاک کردن و به اصطلاح شرع بهتر است از "تزکیه" استفاده نماییم.

و تزکیه در اسلام باید بر اساس رهنمود شرع باشد و کسی حق ندارد از روی هوی و هوس اقدام به تزکیه ی نفس بپردازد (چنانکه برخی از صوفیها با ابداع برخی از راهها و روشها به قول خود اقدام به تزکیه می کنند) و اسلام برای تزکیه ی نفس ما را رهنمود کرده اند و اگر به احادیث و آیات مربوط به مسائل اخلاق و آداب و دوری از منکرات توجه کنیم ، روش شرع را جهت تزکیه نفس خواهیم یافت.

تزکیه در لغت یعنی پاکی، رشد و افزایش. به همین خاطر خداوند سهم قابل اخراج از ثروت را که بر مال فرد مسلمان واجب گردیده، «زکات» نامیده است. چون سبب رشد مال و  افزایش آن و تزکیه و تطهیر پرداخت‌کننده می‌باشد. تزکیة نفس – در اصطلاح شرع – از طریق پاک کردن نفس از فسادی که در نفوس نفوذ می‌کنند و پرورش آن با حسنات و نیکیها انجام می‌گیرد. این کار هم با انجام امور خیر و پسندیده و خودداری از زشتیها و منکرات و ایمان به خداوند تحقق پیدا می‌کند.

نفس تزکیه‌یافته‌ای که خود را موافق با قانون خدا پاک نموده است، نفس طیبه‌ای است که دارای صفات پسندیده و شایستة اجر و ثواب آخرت می‌باشد. در مقابلِ «تزکیه»، «تدسیه» به کار برده می‌شود ومراد از آن آلودگی نفس، پلیدی و فساد آن به سبب گناه و معصیت است.

قرآن بارها این واقیعت را اعلان کرده است که فلاح و رستگاری انسان، در گرو تزکیة نفس، و گرفتاری و  اسارت او در اثر تدسیة نفس می‌باشد. سوگندهای هفت‌گانة خداوند در سورة شمس دلیل بر اهمیت این حقیقت است:

﴿وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا * وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا * وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا * وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَاهَا * وَالسَّمَاءِ وَمَا بَنَاهَا * وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا * وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا * قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاهَا * وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا﴾. پ(الشمس: 1- 10).    

«سوگند به خورشید و سوگند به پرتو آن * و سوگند به ماه بدانگاه که از پسِ خورشید برمی‌آید * و سوگند به روز بدانگاه که خورشید را ظاهر و جلوه‌گر می‌سازد * و سوگند به شب بدانگاه که خورشید را می‌پوشاند * و سوگند به آسمان و به آنکه آنرا ساخته است * و سوگند به زمین و به آن که زمین را پرت کرده است و غلطانده است و پهن نموده است و گسترانیده است * و سوگند به نفس آدمی و به آنکه او را ساخته و پرداخته کرده است * سپس به او گناه و تقوی را الهام کرده است * کسی رستگار و کامیاب می‌گردد که نفس خویش را پاکیزه دارد و بپیراید * و کسی نومید و ناکام می‌گردد که نفس خویشتن را پنهان بدارد و پبوشاند و بیالاید».

در جای دیگر می‌فرماید:

﴿قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّى * وَذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى﴾. (الأعلى: 14- 15).

«قطعاً رستگار می‌گردد کسی که خویشتن را پاکیزه دارد * و نام پروردگار خود را ببرد و نماز بگزارد و فروتنی کند».

اما توصیه می کنیم برای آشنایی بیشتر با روش تزکیه در اسلام به کتاب ارزشمند" روش عملی تزکیه در پرتو قرآن و سنت" نوشته ی دکتر عمر سلیمان عبدالله الاشقر از سایت نوار اسلام مراجعه نمایید.

لینک دانلود کتاب :
http://www.islamtape.com/download/open.php?cat=13&book=820
 

والله اعلم