(سوال) در رد استدلال کسانی که نماز نمی خوانند و در پاسخ می گویند: خداوند از حق خود می گذرد! چه باید گفت ؟

(جواب) تمامی عبادات از جمله نماز و روزه و حج و زکات، حق الله هستند، بنابراین نماز نیز حق الله است.

اما خدای متعال ممکن است حق خود را برای کسی که بخواهد و لیاقت داشته باشد، ببخشد، چنانکه می فرماید: «لِّلَّهِ ما فِی السَّمَاواتِ وَمَا فِی الأَرْضِ وَإِن تُبْدُواْ مَا فِی أَنفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحَاسِبْکُم بِهِ اللّهُ فَیَغْفِرُ لِمَن یَشَاء وَیُعَذِّبُ مَن یَشَاء وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» (بقره 284).

یعنی: آنچه در آسمانها و زمین است، از آنِ خداست. و (از این رو) اگر آنچه را در دل دارید، آشکار سازید یا پنهان، خداوند شما را بر طبق آن، محاسبه مىکند. سپس هر کس را بخواهد (و شایستگى داشته باشد) مىبخشد؛ و هر کس را بخواهد (و مستحق باشد)، مجازات مىکند. و خداوند به همه چیز قدرت دارد.

بنابراین گذشت از گناه مردم و یا گذشت از حق خود، بستگی به خواست و اراده الله تعالی دارد، ولی ما نمی دانیم که خواست و اراده ی الله تعالی چه خواهد بود؟ زیرا این از غیبیات است و تا روز قیامت مشخص نمی شود که خدای متعال چه کسی را می بخشد و چه کسی را عذاب می دهد. بنابراین عقل حکم می کند که زیاد دلخوش نباشیم و نا امید هم نیستیم، بلکه آنچه را که بر ما فرض کرده بنحو احسن انجام می دهیم و از محرمات دوری کنیم و گناهانی هم که انجام داده ایم توبه می کنیم، بعد از آن امید داریم که خدای متعال به ما رحم کند و از حق خود بگذرد و ما را مشمول رحمت و مغفرت خویش فرماید.

پس اهل سنت و جماعت کسانی هستند که خدای خود را بین خوف و رجا (ترس از عذاب و امید به رحمت) خدا عبادت می کنند؛ یعنی نه بدون داشتن ترس و خوف، عبادت می کنند، و نه بدون داشتن امید، خدای خویش را عبادت می کنند.

اما متاسفانه کسانی هستند که فریب مکر و حیله شیطان را خورده اند و راه افراط یا راه تفریط را پیموده اند! بعبارتی شیطان عده ای از مردم را آنقدر از قهر و غضب و عذاب الهی ترسانیده است که آنها امید خود را به مغفرت الهی از دست داده اند و همین امر منجر شده که به توبه کردن امیدی نداشته باشند، زیرا می پندارند که خدا دیگر توبه آنها را نمی پذیرد! درحالیکه الله تعالی می فرماید: «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ » [زمر:53].

یعنی: «(ای محمد) بگو: ای بندگانم، ای آنان‌که در معصیت زیاده روی کرده‌اید از لطف و مرحمت الله مأیوس و نا امید نگردید. قطعاًَ الله تعالی همه گناهان را می‌آمرزد، چرا که او بسیار آمرزگار و مهربان است».

و بلعکس؛ شیطان عده ای از انسانها را آنقدر به رحمت و مغفرت الهی امیدوار می کند که این گونه افراد بسیاری از تکالیف شرعی خود را انجام نمی دهند یا کوتاهی می کنند، به این امید که خدا رحیم است و آنها را بخشیده و از حق خود می گذرد! اما غافل از اینکه همین خدای مهربان – در عین مهربانی - دارای غضب و قهر نیز است و عذاب جهنم را برای عاصیان و مجرمان و کافران مهیا کرده است.

می فرماید: « وَإِنَّ رَبَّکَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِّلنَّاسِ عَلَى ظُلْمِهِمْ وَإِنَّ رَبَّکَ لَشَدِیدُ الْعِقَابِ» (رعد 6).

یعنی: و پروردگار تو نسبت به مردم - با اینکه ظلم مىکنند- داراى مغفرت است؛ و (در عین حال) پروردگارت داراى عذاب شدید است.

خدای متعال رحیم و رئوف است نسبت به بندگان مطیع و فرمانبردار خود، همان کسانی که در حق خویش ظلم نمی کنند و خدا نیز به آنها ظلم نمی کند:

« وَمَن یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتَ مِن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلاَ یُظْلَمُونَ نَقِیرًا» (نساء 124).

یعنی: « و کسى که چیزى از اعمال صالح را انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالى که ایمان داشته باشد، چنان کسانى داخل بهشت مىشوند؛ و کمترین ظلمی به آنها نخواهد شد».

پس وعده جنت مخصوص کسانی است که هم ایمان بیاورند و هم عمل صالح را انجام دهند، و مشخص است که عمل صالح شامل فرائض دینی و سایر اعمال مستحب و همچنین پرهیز از گناهان نیز می شود، و می فرماید: «وَبَشِّرِ الَّذِین آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ» (بقره 25).

یعنی: به کسانى که ایمان آورده، و کارهاى صالح انجام دادهاند، بشارت ده که باغهایى از بهشت براى آنهاست که نهرها از زیر درختانش جاریست.

اما کسانی که گول شیطان را خورده اند و گمان دارند که بدون انجام فرائض دینی و بدون پرهیز از گناه؛ مشمول رحمت الهی قرار می گیرند، باید بدانند که خدای متعال چنین می فرماید:

« فَمَن کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا» (کهف 110).

یعنی: بگو: «هر که به لقاى پروردگارش امید دارد، باید کارى شایسته انجام دهد، و هیچ کس را در عبادت پروردگارش شریک نکند».

آری، خدای متعال در این آیه، لقاء خود را مشروط به دوری از شرک و انجام عمل صالح قرار داده است، اما کسانی که بدون انجام عمل صالحی به رحمت و لقاء الهی امیدوارند، در حقیقت فریب توجیهات شیطان را خورده اند تا بدین طریق آنها را از انجام تکالیف شرعی بازدارد، همان شیطانی که سوگند یاد کرد که انسانها را اغوا کند: «قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ» (ص 82). یعنی: گفت: «به عزّتت سوگند، همه آنان را گمراه خواهم کرد.

و امید زیاد داشتن به اینکه خدا از حق خود می گذرد، اگر ما نماز نخوانیم یا کم بخوانیم و یا روزه نباشیم خدا بخاطر آنها ما را عذاب نمی دهد! این توجیهات فریبنده یکی از راههای مکر شیطان برای فریب انسان است تا آنها را اغوا کند و به سوگند خود وفا نماید.


نماز و روزه و زکات و حج از جمله بزرگترین عبادتها محسوب می شوند، خصوصا نماز که ارزش و قدر آن نزد شارع حکیم بیشتر از سایر عبادتهاست، و برای همین است که سلف صالح تارک نماز را کافر می دانستند، و مشخص است که جایگاه کافران جهنم است.

از بریده روایت است از پیامبر صلی الله علیه وسلم شنیدم که می‌فرمود: «العهد الذی بیننا و بینهم الصلاة فمن ترکها فقد کفر». ابن ماجه (1079).

یعنی: «مشخصه‌ی بین ما (مسلمانان) و آنها (کفار و مشرکین) نماز است، هر کس نماز را ترک کند کافر می‌شود».

و از ابوهریره رضی الله عنه روایت است: «از پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم شنیدم که می‌فرمود: «إن أول ما یحاسب به العبد المسلم یوم القیامة الصلاة المکتوبة». ابن ماجه (1425).

یعنی: «اولین چیزی که بنده‌ی مسلمان در روز قیامت از آن محاسبه می‌شود، نماز فرض است».


و قرآن کریم از زبان اهل بهشت که از جهنمیان می پرسند، آورده است: « إِلَّا أَصْحَابَ الْیَمِینِ * فِی جَنَّاتٍ یَتَسَاءلُونَ * عَنِ الْمُجْرِمِینَ * مَا سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ * قَالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ» (مدثر 41-43).

یعنی: مگر «اصحاب یمین» (که نامه اعمالشان را به نشانه ایمان و تقوایشان به دست راستشان مىدهند)!آنها در باغهاى بهشتند، و از مجرمان سؤال مىکنند: چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟!» مىگویند: «ما از نمازگزاران نبودیم».

و خداوند چنین کسانی را که نماز خواندن را ترک می کنند، هشدار می دهد:

«فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا * إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُوْلَئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا یُظْلَمُونَ شَیْئًا» (مریم 59-60).

یعنی: امّا پس از آنان، فرزندان ناشایستهاى روى کار آمدند که نماز را تباه کردند، و از شهوات پیروى نمودند؛ و بزودى (مجازات) گمراهى خود را خواهند دید! مگر آنان که توبه کنند، و ایمان بیاورند، و کار شایسته انجام دهند؛ چنین کسانى داخل بهشت مىشوند، و کمترین ستمى به آنان نخواهد شد.

خلاصه اینکه: خدای متعال بسار رئوف و مهربان است و دارای رحمت واسع می باشد و از حق خود برای هرکه بخواهد و شایسته بداند، می گذرد. و آنکسی شایسته است که اولا مومن باشد و به اسلام و قرآن و رسالت پیامبر صلی الله علیه وسلم ایمان داشته باشد، و ثانیا ارکان اسلام (نماز و روزه و حج و زکات) را انجام داده باشد، چنین کسی اگر مرتکب گناهی شده باشد و یا خطایی در عبادات از او سر زده باشد، امید است خدای متعال از او درگذرد. اما همین خدای رئوف، دارای صفت غضب و قهر می باشد و عذاب شدیدی را برای مجرمین و گناهکاران و کفار آماده کرده است، بنابراین یک مسلمان عاقل کسی است که هم به رحمت الهی امیدوار باشد و این امیدواری منجر گردد که از گناهانش توبه کند، و هم باید از عذاب الهی بترسد و این ترس منجر گردد که عبادات و تکالیف شرعی خود را بخوبی و کامل انجام دهد و از گناه دوری ورزد، نه آنکه راه افراط یا تفریط را بپیماید، چرا که هر دو مسیر شیطان هستند و عاقبت آن جز ندامت چیزی نخواهد بود.


والله اعلم