(سوال) آیا ما می توانیم به طور یقین حکم به بهشتی یا جهنمی بودن یک نفر بدهیم؟

(جواب) اعتقاد اهل سنت و جماعت اینگونه است:

«ما بطور قطع و یقین حکم به بهشتی یا جهنمی بودن هیچ مسلمانی نمی دهیم، مگر آنکسانی را که خدا و رسولش بر بهشتی یا جهنمی بودنشان شهادت داده اند».

و این قاعده در مورد مؤمنان و مسلمانان بود، اما هرآنکسی که بر کفر از دنیا برود، حکم و شهادت به جهنمی بودنش می دهیم چرا که خداوند متعال خود وعده داده کافران و منکرین اسلام را در جهنم اندازد: «وَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِی أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ» (آل عمران 131).

یعنی: و از آتشى بپرهیزید که براى کافران آماده شده است.

«وَمَن یَبْتَغِ غَیْرَ الإِسْلاَمِ دِینًا فَلَن یُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ» (آل عمران 85).

یعنی: و هر کس جز اسلام آیینى براى خود انتخاب کند، از او پذیرفته نخواهد شد؛ و او در آخرت، از زیانکاران است.

پس بر این اساس ما به جهنمی بودن ابولهب شهادت می دهیم، چرا که او با کفر از دنیا رفته است و حتی خدا و رسول صلی الله علیه وسلم از جهنمی بودن او خبر داده اند .

و همچنین به بهشتی بودن عشره مبشره و فاطمه زهرا و حسن و حسین رضی الله عنهم اجمعین و دیگرانی که الله و رسول صلی الله علیه وسلم در دنیا مژده بهشتی بودنشان را خبر داده اند شهادت می دهیم، مثلا در مورد عشره مبشره فرمودند:

« ابُو بَکْرٍ فِی الْجَنَّةِ وَعُمَرُ فِی الْجَنَّةِ وَعُثْمَانُ فِی الْجَنَّةِ وَعَلِیٌّ فِی الْجَنَّةِ وَطَلْحَةُ فِی الْجَنَّةِ وَالزُّبَیْرُ فِی الْجَنَّةِ وَعَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ فِی الْجَنَّةِ وَسَعْدٌ فِی الْجَنَّةِ وَسَعِیدٌ فِی الْجَنَّةِ وَأَبُو عُبَیْدَةَ بْنُ الْجَرَّاحِ فِی الْجَنَّةِ ». ( إمام أحمد، أبوداود، ترمذی 3680، وابن ماجه وغیره .)

یعنی: ابوبکر در بهشت خواهد بود، عمر در بهشت خواهد بود، عثمان در بهشت خواهد بود و علی در بهشت خواهد بود و طلحه و زبیر و عبدالرحمن بن عوف و سعد و سعید و ابوعبیده همگی در بهشت خواهند بود.

اما در مورد دیگر مسلمانان که اهل تقوا و عمل صالح بودند و از بدعت و انحراف بدور بودند بطور قطح حکم به بهشتی بودنشان نمی دهیم ولی امید و حسن ظن داریم که ان شاءالله خداوند متعال آنها را وارد بهشت خود نماید، چنانکه فرمودند:

«وَبَشِّرِ الَّذِین آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ» (بقره 25).

یعنی: به کسانى که ایمان آورده، و کارهاى شایسته انجام دادهاند، بشارت ده که باغهایى از بهشت براى آنهاست که نهرها از زیر درختانش جاریست.

و در مورد مسلمانان عاصی و گناهکار – بشرطیکه موحد باشند – باز نمی توان بطور قطع حکم به جهنمی یا بهشتی بودنشان داد، بلکه می گوییم: اگر خدا خواست آنها را می بخشد و داخل بهشت می کند و اگر خواست به اندازه گناهشان آنها را عذاب داده و سپس از جهنم بیرون می آورد و سرانجام هیچ مومن موحدی در جهنم ماندگار نخواهد شد.

خداوند متعال می فرماید: «إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاء» (نساء 48).

یعنی: خداوند (هرگز) شرک را نمىبخشد! و پایینتر از آن را براى هر کس (بخواهد و شایسته بداند) مىبخشد.

و فرمودند: «لِّلَّهِ ما فِی السَّمَاواتِ وَمَا فِی الأَرْضِ وَإِن تُبْدُواْ مَا فِی أَنفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحَاسِبْکُم بِهِ اللّهُ فَیَغْفِرُ لِمَن یَشَاء وَیُعَذِّبُ مَن یَشَاء وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» (بقره 284).

یعنی: آنچه در آسمانها و زمین است، از آنِ خداست. و (از این رو) اگر آنچه را در دل دارید، آشکار سازید یا پنهان، خداوند شما را بر طبق آن، محاسبه مىکند. سپس هر کس را بخواهد (و شایستگى داشته باشد) مىبخشد؛ و هر کس را بخواهد (و مستحق باشد)، مجازات مىکند. و خداوند به همه چیز قدرت دارد.

و رسول الله صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: «یخرج من النار من کان فی قلبه مثقال ذرة من إیمان». بخاری (7510) ، مسلم (193).

یعنی: «هرکس در قلبش به اندازه سرسوزنی ایمان باشد بالاخره از آتش خارج می شود».

این همان اعتقاد صحیحی است که از مجموع نصوص کتاب و سنت نتیجه شده است.

والله تعالی اعلم