(جواب) مهریه حقی است که متعلق به زن است و اگر مرد مهریه ی زن را پرداخت نکند، در آنصورت آن مهریه بمانند قرضی بر گردن شوهر خواهد بود که طلبکار آن زن است، و لذا حکم پس دادن مهریه ای که پرداخت آن به تاخیر افتاده بمانند حکم قرض و دیون است و احکام مربوط به پرداخت قرض بر آن جاری می گردد.

حال این مسئله را در دو حالت بررسی می کنیم:

حالتی که مهریه توسط طلا (یا سکه) تعیین شده باشد، و حالتی که بوسیله ی پول نقد مشخص شده باشد.

الف: حالتی که مهریه بوسیله ی طلا تعیین شده باشد:

اگر زن و مردی با هم ازدواج کنند و میزان مهریه ی آنها مثلا بیست مثقال طلا مشخص شده باشد، سپس مرد این مهریه را پرداخت نکند تا آنکه مثلا 20یا30یا 50 و یا چندین سال بگذرد، بعد از گذشت این زمان طولانی آنچه که بر مرد واجب است، اینست تا همان بیست مثقال طلا را بعنوان مهریه به زنش پرداخت کند، حتی اگر قیمت و ارزش طلا تغییر کرده باشد، مثلا ارزش طلا نسبت به 50 سال قبل بیشتر شده باشد و یا کمتر شده باشد، این تغییر قیمت هیچ اعتباری ندارد و لازم است تا همان مقدار طلای نام برده شده در مهریه را پرداخت کند، مگر آنکه مرد خود بخواهد مقدار بیشتری طلا برای زنش بخرد و یا زن از مقداری از آن طلاها یا همه ی آن مقدار طلا بگذرد.

به عبارتی آنچه که بر مرد واجب است، اینست تا همان مقدار طلایی که در مهریه نام برده شده بود، به زن پرداخت کند، هرچند که قیمت طلا تغییر کرده باشد. یا می تواند بجای خرید طلا، پول نقد را معادل مقدار طلای تعیین شده در مهریه را به زن بدهد، مثلا میزان مهریه بیست مثقال طلاست، مرد مختار است تا یا بیست مثقال طلا به زنش بدهد، یا ارزش بیست مثقال طلا را به روز حساب کند و پول آنرا بدهد.

ب: در حالتی که مهریه بوسیله ی پول نقد تعیین شده باشد:

فرض می کنیم که زن و مردی با هم عقد کنند و مقدار مهریه ی تعیین شده یکصد هزار تومان باشد، ولی مرد در آن لحظه، مهریه ی زن را پرداخت نکرده است ولی پس از گذشت مثلا سی سال قصد دارد تا مهریه ی زن خود را پرداخت کند، حال سوال اینجاست که آیا این مرد باید همان یکصد هزار تومان را به زنش بدهد و یا بیشتر؟ زیرا ممکن است پس از گذشت سی سال ارزش پول تغییر کرده باشد، و مثلا یکصد هزار تومان سی سال قبل با یکصد هزار تومان امسال تفاوت چشمگیری در ارزش داشته باشد؟!

این حالت را در سه صورت بررسی می کنیم:

صورت اول:

پول رایج کنونی با پول رایج زمان عقد تغییر کرده است، در اینحالت لازمست تا روز قطع معاملات با پول رایج قدیم را مشخص نمود، و سپس بررسی کرد تا مقدار پولی که در زمان مهریه مشخص شده بود در آنروزی که معاملات با پول رایج قدیم قطع شده معادل چقدر از پول رایج جدید بوده است، آن مقدار باید بعنوان مهریه پرداخته شود.

صورت دوم:

ارزش پول در طول این چندین سال تغییر کرده است، و ارزش آن پایین آمده (یا بیشتر شده!)، ولی تفاوت آن فاحش و چشمگیر نیست. در اینصورت آنچه که بر مرد واجب است اینست که همان مقدار پولی که بعنوان مهریه نام برده شده است به زن پرداخت کند، هر چند که ارزش پول کم شده باشد.

صورت سوم:

ارزش پول در طول این چندین سال تغییر کرده است، و ارزش آن پایین آمده (یا بیشتر شده!)، ولی تفاوت آن زیاد فاحش و چشمگیر است. در اینصورت علماء اختلاف نظر دارند در مورد اینکه آیا مرد باید همان مقدار نام برده شده را پرداخت کند یا بایستی ارزش پول را در زمان عقد نسبت به زمان حال محسابه و آن مقدار را پرداخت کند؟

بیشتر علما گفته اند که باید همان مقداری بعنوان مهریه پرداخته شود که در هنگام عقد نامبرده شده است، هرچند که ارزش پول کاهش یافته باشد. اما بطور کلی علمای بزرگوار اسلام در این قضیه سه رأی مختلف دارند:

اول: امام ابوحنیفه رحمه الله و علمای شافعیه و حنابله و و رأی مشهور مالکیه، گفته اند که آنچه بر مرد واجب است اینست که همان مقدار پول تعیین شده در زمان عقد را پرداخت کند، بدون کم یا زیاد. (مگر آنکه مرد خود بخواهد از باب احسان یا نیکوکاری مقدار بیشتری به زنش پرداخت کند، یا آنکه زن از تمام مهریه یا قسمتی از آن گذشت کند).

دوم: امام ابو یوسف از علمای سرشناس حنفیه گفته است که: بر بدهکار (مرد) واجب است تا ارزش پول نقد آنزمان (یعنی روز عقد) را نسبت به زمان حال محاسبه کرده و آن مقدار را به طلبکار (زن) بدهد.

سوم: امام رهونی از علمای مالکیه گفته که: اگر تغییر قیمت فاحش باشد، بر بدهکار واجب است تا قیمت و ارزش پول را در زمان عقد نسبت به حال محاسبه کرده و آن مقدار را به طلبکار بدهد، ولی اگر تفاوت قیمت فاحش نباشد بر بدهکار واجب است تا همان مقدار پولی را که در هنگام عقد نامبرده شده بود به طلبکار برگرداند، هرچند که ارزش پول تغییر کرده باشد.

حال بر اساس رأی گروه دو و سوم: بر مرد واجب است تا ارزش و قیمت پول را در روز عقد نسبت به زمان حال محاسبه کرده و آن مقدار را به عنوان مهریه به زن پرداخت کند.

و بر اساس رأی گروه اول: بر مرد چیزی لازم و واجب نیست بجز همان مقدار پولی که در زمان عقد نامبرده شده است، نه کمتر و نه بیشتر ولو آنکه ارزش پول بسیار تفاوت چشمگیری کرده باشد.

و توصیه ی ما به مردهایی که پس از سالیان طولانی هنوز مهریه ی زنان خود را پرداخت نکرده اند، این فرموده ی پیامبر صلی الله علیه وسلم است که فرمودند: «إن خیارکم أحسنکم قضاء» یعنی: همانا بهترین شما کسی است که قرضش را به بهترین شکل ادا کند. بخاری ومسلم

پس شایسته ی شماست تا به بهترین نحو ممکن مهریه ی زن خویش را پرداخت کند، و همسر خود را رنجور نکنید. و بهتر است اگر توانایی لازم را دارید، مهریه ی زن خود را در حد مناسبی پرداخت کنید حتی اگر بیشتر از مقدار مشخص شده باشد.

و نیز به زنانی که هنوز پس از سالیان طولانی مهریه ی خود را نگرفته اند و بلکه آنرا بعنوان قرضی به شوهرشان حساب کرده و تا الان صبر کرده اند، می گوییم:

تقوای خداوند را داشته باشید و از خداوند متعال بابت این عمل نیک (قرض دادن) خواستار خشنودی و رضایتش باشید، و اجر و ثواب این قرض را نزد الله تعالی حساب کن و از اینکه ارزش مهریه ی تو اکنون کاهش یافته است ناراحت مباش، و بلکه امیدوار باش که الله تعالی آن (قرض دادن مهریه) را بعنوان ذخیره ای برای روز قیامت درنظر بگیرد و برایت چند برابر نماید، چرا که خداوند متعال می فرماید:

« مَّن ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَةً وَاللّهُ یَقْبِضُ وَیَبْسُطُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ» (بقره 245). یعنی: کیست که به خدا «قرض الحسنهاى» دهد،تا آن را براى او، چندین برابر کند؟ و خداوند است (که روزى بندگان را) محدود یا گسترده مىسازد؛ و به سوى او باز مىگردید (و پاداش خود را خواهید گرفت).

و توصیه ی ما اینست که به رأی جمهور علما (گروه اول) اعتماد کن و از باب احتیاط و دوری کردن از شبهه (که مبادا بیشتر گرفتن از مقدار تعیین شده در هنگام مهریه ربا باشد)، همان مقدار پولی را از شوهرت طلب کن که در هنگام عقد تعیین شده است، تا مبادا خدای ناکرده در ربا بیافتی، چرا که ربا از بزرگترین گناهان است، و ربا عبارتست از اینکه: شخصی مقداری پول به دیگری قرض می دهد و سپس در هنگام بازپرداخت از آن مقدار بیشتر طلب کند، این مقدار بیشتر ربا محسوب می شود و می دانیم که ربا از بزرگترین گناهان است و خداوند متعال می فرماید:

یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا مَا بَقِیَ مِنْ الرِّبَا إِنْ کُنتُمْ مُؤْمِنِینَ. فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأَذَنُوا بِحَرْبٍ مِنْ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِکُمْ لاَتَظْلِمُونَ وَلاَتُظْلَمُونَ (بقره : 279 - 278) 
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید از خدا پروا کنید و آنچه از (مطالبات) ربا (ر پیش مردم) باقی مانده است، فروگذارید اگر مؤمن هستید؛ پس اگر چنن نکردید، بدانید که به جنگ خدا و پیامبرش برخواسته‌اید و اگر توبه کردید اصل سرمایه‌هایتان از آن شما است نه ستم می‌کنید و نه ستم می‌بینید».

و می‌فرماید :

الَّذِینَ یَأکُلُونَ الرِّبَا لاَیَقُومُونَ إلاَّکَمَا یَقُومُ الَّذی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیطَانُ مِنَ المَسِّ (بقره : 275).

«کسانی که ربا می‌خورند (از گورهای خود) بر نمی‌خیزند مگر همچون کسی که شیطان سخت او را دچار دیوانگی سازد».

پس هرچند که بعضی از علما گفته اند که بایستی ارزش و قیمت پول را در روز عقد نسبت به زمان حال محاسبه کرده و آن مقدار را به عنوان مهریه به زن پرداخت کرد، اما بیشتر و اکثر علمای مذاهب اسلامی گفته اند که همان مقدار پولی که در زمان عقد نامبرده شده است به زن تعلق می گیرد، نه کمتر و نه بیشتر ولو آنکه ارزش پول بسیار تفاوت چشمگیری کرده باشد.

و دوباره می گوییم: از باب احتیاط و دوری از شبهه که مبادا رأی گروه دوم و سوم صحیح نباشد، بهتر است به رأی جمهور علما (گروه اول) عمل کنید و پیامبر صلی الله علیه وسلم در مورد دوری کردن از شبهات می فرماید:« مَنِ اتَّقَى الشُّبُهَاتِ، فقَد اسْتَبْرَأَ لِدِینِهِ وَعِرْضِهِ» بخاری (50) مسلم (2996).

(هر کسی از شبهات بپر هیزد به راستی که دین و آبرویش را حفاظت کرده است )

پس بهتر است از باب احتیاط از این شبهه دوری کنید و در عوض اجر و ثواب آنرا از الله تعالی بخواهید و امیدوار باشید تا الله تعالی در قیامت آنرا برایتان ذخیره کرده باشد، زیرا اگر تاکنون مهریه را از شوهرتان نگرفته اید، این عمل شما بمانند قرض دادن به یک شخص مسلمان است و

خداوند متعال می‌فرماید :

مَن ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ (حدید : 11)

« کیست که به خدا وام نیکو دهد (و از اموالى که به او ارزانى داشته انفاق کند) تا خداوند آن را براى او چندین برابر کند؟ و براى او پاداش پرارزشى است!».

و می فرماید: « إِن تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا یُضَاعِفْهُ لَکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ وَاللَّهُ شَکُورٌ حَلِیمٌ» (تغابن 17).

یعنی: اگر به خدا قرض الحسنه دهید، آن را براى شما مضاعف مى سازد و شما را مى بخشد؛ و خداوند شکرکننده و بردبار است!

والله اعلم