(سوال) بیع وفا چیست وآیا در اسلام جواز دارد؟

(جواب) استاد سید سابق رحمه الله در کتاب "فقه السنة" می گوید: « بیع الوفا آنست ‌که یک نفر که احتیاج به پول دارد، زمین و آب و ملک خود را به مبلغی به کسی می‌فروشد، بدین شرط‌ که هر وقت قادر شد که آن مبلغ را که در برابر ملک خود گرفته است‌، مسترد دارد و باز پرداخت‌ کند آن ‌گاه ملک او به خودش برگردد و حکم آن بنا به ارجح آراء نزد ما حکم رهن و گرو گرفتن دارد».

همچنین بعضی از حنفیه هم این بیع را جایز دانسته اند حتی اگر همراه با شرط باشد، و بعضی دیگر از حنفیه گفته اند اگر بدون شرط باشد جایز است.

اما این آراء صحیح نیستند، و بر طبق رأی جمهور علما و فقهای اسلام (حنابله و مالکیه و نیز متقدمین شافعیه و حنفیه) بیع الوفاء فاسد است و نوعی از ربا تلقی می شود و لذا شرعا جایز نیست، زیرا بر طبق قاعده شرعی : «هر قرضی که منفعتی بدنبال داشته باشد، رباست».

و چون این عقد (یعنی روش کار در بیع الوفاء) در حقیقت نوعی قرض است که به قرض دهنده منفعتی می رساند، لذا این بیع نوعی ربا تلقی می شود.

مجمع فقه اسلامی در خصوص تعریف و حکم بیع الوفاء می گویند:

«بیع الوفاء یعنی فروش مالی به شرط آنکه هرگاه فروشنده پول و قیمت (مال) را به مشتری بازگرداند، مشتری هم مال را به فروشنده بازگرداند.

و حکم آن چنین است:

اولا: حقیقت این نوع بیع (قرضی است که موجب نفع است) پس این بیع حیله ای در رباست و جمهور علما عدم صحت آنرا گفته اند.

دوما: این عقد شرعا غیر جایز است».

منبع: مجمع الفقه الإسلامی ص 146. من 7-12 ذی القعدة 1412هـ الموافق 9 - 14 أیار (مایو) 1992 م.

نکته: به بیع الوفاء، بیع الأمانة یا بیع المعاملة یا بیع الإطاعة نیز گویند.

در ضمن قابل یادآوری است که رهن شرعی آنست که مثلا شخصی ملک یا خانه یا مغازه ای را در عوض مالی به شخص دیگری می سپارد، ولی صاحب مغازه یا ملک یا خانه حق ندارد که از پول گرفته شده از مستاجر دخل و تصرفی کند و توسط آن پول– تا زمان بازپرداخت - سود و منفعتی بدست آورد، بلکه باید آن پول را بعنوان ضامن نزد خود نگه دارد بدون آنکه از آن نفعی ببرد وگرنه آنهم ربا خواهد شد.

والله اعلم