(سوال) حکم دعا کردن در نزد قبرها چیست؟
(جواب) این قضیه نیاز به توضیح دارد به همین دلیل مقدار زیادی شرح داده شده است اما اگر آرام آرام و با تمرکز بخوانید 3 الی 4 دقیقه وقت را در بر میگیرد و اما پاسخ سوال :
1- اگر کسی جهت دعا کردن عمدا بر سر قبر یا قبرستان حاضر شود، به این گمان که دعایش مستجاب خواهد بود، پس این عمل حرام است.
2- اگر فرد بر سر قبر حاضر شود و به صاحب قبر توسل جوید، عمل او حرام است و شرک می باشد .
3- اگر شخص بر سر قبری حاضر گردد و صاحب قبر را واسطه ی بین خود و الله تعالی نماید، این عمل شرک اکبر است. در سوره فاطر الله تعالی به این نکته اشاره می کند که آن کسانی که به غیر از الله تعالی به فریاد و طلب حاجات خوانده می شود، در روز قیامت از آنها – درخواست کنند گان - برائت می کنند .این اعلام برائت حتما خاص انسانها یا ملائک است و لازمه برائت اینست که آنها موجوداتی زنده بودند و بعدا مرده اند و سپس توسط محبانشان به فریاد خوانده شده اند:
«إِن تَدْعُوهُمْ لَا یَسْمَعُوا دُعَاءکُمْ وَلَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَکُمْ وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ وَلَا یُنَبِّئُکَ مِثْلُ خَبِیرٍ» ﴿فاطر 14﴾.
یعنی:« اگر آنها را بخوانید دعاى شما را نمى شنوند و اگر [فرضا] بشنوند اجابت تان نمى کنند و روز قیامت شرک شما را انکار مى کنند و [هیچ کس] چون [خداى] آگاه تو را خبردار نمى کند (14)».
4- اگر شخصی مستقیما از الله تعالی چیزی را بخواهد ولی صاحب قبر را وسیله نماید مثلا بگوید: یا الله به حق صاحب این قبر مریضم را شفا بده این عمل شرک اکبر نیست چون از الله تعالی درخواست نموده است ولی حرام و شرک اصغر است زیرا این از امورات بدعی است و در اسلام تشریع نشده و تمامی احادیثی که در این مورد آمده اند ضعیف یا دروغ هستند.
5- اگر شخص مستقیما از اموات درخواست نماید و مثلا بگوید: یا آقا ،ای عزیزی که در اینجا دفن شده ای،از تو می خواهم که مریضم را شفا دهی؛ این امر شرک اکبر است و باعث خروج از دایره اسلام خواهد شد و صاحب آن بایستی توبه نماید وگرنه اگر بدین حال و بدون توبه بمیرد بر کفر از دنیا رفته است والعیاذ بالله.
6- اگر شخص صاحب قبر را بین خود و باری تعالی واسطه قرار دهد و مثلا بگوید: ای فلانی به خدا بفرما که برایم چنان کند؛این نیز شرک اکبر است زیرا واسطه قرار دادن شرک است و این مانند همان کاری است که مشرکان زمان پیامبر انجام میدادند چرا که آنها اعتقاد داشتند که این الله تعالی است که باران می باراند و رزق می دهد و آنها را خلق کرده است ولی باز هم بتها را برای طلب باران ورزق واسطه می کردند و می گفتند که ما می دانیم که بت ها رزق نمی دهند ولی ذات آنها ( نه سنگهای بی جان ) خواسته ما را به الله تعالی می رسانند چنانکه قرآن بدان اشاره کرده و می فرماید: «ما نعبدهم الا لیقربونا الی الله زلفی»سوره الزمر آیه 3.
یعنی: « ما آنها را عبادت نمی کنیم مگر اینکه آنها ما را به الله نزدیک می کنند و- پیام ما را بدانها می رسانند-»
ولی با این وجود الله تعالی دلیل آنها را برای واسطه قرار دادن بتها نپذیرفتند و به رسولش دستور دادند که با آنها بجنگند تا از اینکار دست بردارند.و تا زمانیکه از این کار دست برندارند جزو مشرکان خواهند بود.
7- اگر شخص جهت یادآوری مرگ به قبرستان رفت و در آنجا دعا کرد، در اینصورت جایز است که رو به قبله نماید و برای خود و صاحب قبر (اگر مومن باشد) دعا کند بدون آنکه به مرده توسل نماید یا او را واسطه قرار دهد..
کسانی نزد قبور دعا می خوانند و گمان می کنند که اگر نزد قبور اللخصوص قبر رسول الله صلی الله علیه وسلم و قبور اولیاء و صالحین دعا نمایند، دعایشان مستجاب خواهد بود!این کار حرام است. ابن تیمیه رحمه الله در این مورد می گوید:
" این کار، به اتفاق تمامی ائمه مسلمین از منکرات و بدعت است و بنابر این حرام است و من ندیده ام که در حرمت آن بین اهل علم نزاعی باشد".
(الرد علی البکری، ص 56 با تصریف)
پس چون این عمل از امورات بدعی است و پیامبر و اصحابشان این عمل را انجام نداده اند – بلکه فقط برای اهل قبور دعای استغفار و مغفرت نموده اند - حرام است و هیچ دلیلی برای مشروعیت آن وجود ندارد.
و در ضمن هنگام دعا نمودن برای مردگانمان نبایستی به قبرش رو کنیم، بلکه بایستی به جهت قبله بچرخیم بعد برایش دعا نماییم .که این در مورد قبر پیامبر هم صادق است نبایستی رو به قبرشان باشد.
همینطور در مورد نماز خواندن:
اولا: نبایستی در مقبره یا قبرستان نماز بخوانیم بدلیل حدیثی که می فرماید:
عن انس« أن النبی صلى الله علیه وسلم نهى عن الصلاة بین القبور ».در( المجمع ) (2/27) و طبرانی در ( الاوسط ) (1/280).
یعنی:« پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز خواندن در بین قبور و قبرستان را نهی کردند».
ثانیا: نماز خواندن – و در نتیجه دعا نمودن ،زیرا نماز به معنی دعا است- نبایستی رو به قبور باشد .بدلیل این حدیث صحیح که فرمود:
عن أبی مرثد الغنوی قال : سمعت رسول الله صلى الله علیه وسلم یقول :« لا تصلوا إلى القبور،ولا تجلسوا علیها ».مسلم (3/62).
یعنی:« شنیدم از رسول الله صلی الله علیه وسلم که فرمودند: به سوی قبور نماز نخوانید و بر روی قبرها ننشینید».
امام احمد رحمه الله می فرمایند: هرکسی که در قبرستان نماز بخواند بایستی نمازش را اعاده کند. (احکام الجنایز البانی)
پس این نکته مهم است که هنگام زیارت قبر پیامبر به سوی کعبه بچرخیم بعد دعا نماییم چنانکه صحابه بزرگوار اینچنین نموده اند.
البته دعا نمودن شخصی در قبرستان که اتفاقی بدانجا آمده باشد - و نه بخاطر اینکه بدانجا بیاید تا دعایش مستجاب شود- ایرادی ندارد البته باز هم بایستی رو به کعبه باشد.( ابن تیمیه – اقتضاء الصراط المستقیم 2/676).
همچنین شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله می گوید:" بعضی هنگام دعا نمودن در صدد رو کردن به سمت و سویی هستند که انسان صالحی در آن جهت باشد،که مسلما این نوعی گمراهی آشکار است. چنانکه بعضی پشت کردن به طرف انسان صالح را زشت می دانند ولی آنان از پشت کردن بسوی بیت الله اجتناب نمی کنند.همه این حرکتها از جمله بدعتهایی هستند که با اسلام در تضاد است و بیشتر با دین نصاری همخوانی دارد." (اقضاء الصراط المستقیم ص 175).
شیخ ناصرالدین البانی محدث بزرگ اهل سنت در کتاب الجنایز خود ،می گویند: رای ائمه اربعه (امام ابوحنیفه، امام مالک، امام شافعی و امام احمد) رحمهم الله این است که شخص هنگام دعا نمودن رو به قبله بایستد هرچند در کنار مرقد رسول الله صلی الله علیه وسلم باشد.
البته هنگام سلام کردن به پیامبر صلی الله علیه وسلم و اینکه آیا رو به قبرشان باشد یا رو به قبله بین ائمه اختلاف است: امام احمد و شافعی و مالک می فرمایند فقط دعا کردن بایستی رو به کعبه باشد ولی برای سلام نمودن به رسول الله صلی الله علیه وسلم رو به قبرشان بایستد ولی امام ابوحنیفه می گوید در سلام کردن هم بایستی رو به کعبه نماید.
(القاعدة الجلیلة ابن تیمیه ص 125).
اما در مورد خواندن فاتحه یا هرسوره ای دیگر از قرآن در قبرستان یا بر سر قبر شخصی، باید گفت این مورد بدعت است و هیچ دلیلی برای مشروعیت ندارد و نه پیامبر و نه اصحاب ایشان چنین نکرده اند.زیرا پیامبر می فرمایند: «: لا تجعلوا بیوتکم مقابر،فإن الشیطان یفر من البیت الذی یقرأ فیه سورة البقرة » مسلم (2/188).
یعنی:« خانه های خود را قبرستان نکنید،همانا شیطان از خانه ای که سوره بقره در آن تلاوت شود فرار می کند».در این حدیث پیامبر صلی الله علیه وسلم به این نکته اشاره نموده اند که قبرستان جایی است که در آنجا قرآن تلاوت نمی شود و بر این اساس بر تلاوت قرآن در خانه ها تشویق نموده اند.
امام احمد بن حنبل می فرمایند که خواندن قرآن در قبرستان جایز نیست.چنانکه ابوداود می گویند: از امام احمد در مورد قرائت قرآن در قبرستان سوال شد،در جواب فرمودند: خیر.(جایز نیست).از امام شافعی هم در این مورد چیزی ثابت نشده است که آنرا پسندیده باشند.امام مالک می گویند: فکر نکنم کسی از گذشتگان این عمل را انجام داده باشد.
( رجوع کنید به کتاب احکام الجنایز شیخ البانی رحمه الله).
و از جمله عبادات دیگر ،طواف نمودن قبور صالحین، با قیاس به طواف کعبه است که این مورد هم حرام است و راهی را به سوی شرک باز می کند.
مورد دیگری که لازمست ذکر شود ؛اعتکاف نمودن نزد قبور و قبرستان است. زیرا که اعتکاف مخصوص مساجد است و اعتکاف در مقبره ها و قبرستان بدعت و از منکرات است.
و من الله التوفیق و صلی الله علیه و آله و سلم
والله اعلم