(سوال) چرا در جریان جنگ جمل بعضی از صحابه از علی رضی الله عنه پیروی نکردند؟

(جواب) اگر چند تن از اصحاب در ماجرای جمل یا صفین مخالف دیدگاه علی رضی الله عنه بودند، این نه بخاطر دشمنی با علی و یا خلافت او، و نه بخاطر دنیا و قدرت بود، بلکه به دلیل اختلاف آراء و برداشت صحابه در چگونگی قصاص قاتلین عثمان رضی الله عنه بود.

کسانی که در جنگ جمل بودند چنین عقیده داشتند که می بایست هرچه سریعتر قاتلین عثمان قصاص شوند، و اصولا خود لشکر و طرفداران عایشه رضی الله عنها برای جنگ با علی تشکیل نشده بود، بلکه آنها می گفتند که اگر علی رضی الله عنه هرچه زودتر قاتلین عثمان رضی الله عنه را مجازات نکند ما خود قاتلین عثمان را مجازات می کنیم، ولی علی رضی الله عنه با دیدگاه آنها مخالف بود و چنین نظر داشت که ابتدا پایه های خلافتش مستحکم شود بعدا قاتلین را قصاص کند، اما اصحاب همراه عایشه رضی الله عنه (از جمله طلحه و زبیر رضی الله عنهما) از گفته ی علی رضی الله عنه قانع نشدند و لذا خود اقدام به عمل کردند و حتی با بسیاری از فتنه گرانی که عثمان را شهید کرده بودند جنگیدند و آنها را مجازات نمودند، اما عده ای از فتنه گرانی که در قتل عثمان رضی الله عنه دست داشتند و در سپاه علی رضی الله عنه نفوذ کرده بودند، آنها از ترس اینکه مبادا علی رضی الله عنه با عایشه و اصحاب همراه او متحد شوند و آنها را مجازات کنند، لذا اقدام به نیرنگ و حیله زدند و با یکسری اقدامات مخفیانه و زیرکانه ( منجمله پرتاب تیر به صورت ناگهانی و مخفیانه ) موجب روبرو شدن سپاه عایشه با سپاه علی و ماجرای جمل شدند، تا بدین ترتیب بین دو طرف درگیری ایجاد کنند و خود از مجازات در امان بمانند، که همین درگیری موجب شهید شدن طلحه و زبیر رضی الله عنهما شد..

بنابراین صحابه بزرگوار در اجتهاد و برداشت مخالف هم بودند، وگرنه در اصول همگی متحد و بر منهج رسول خدا صلی الله علیه وسلم بودند، و پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید: «إِذَا حَکَمَ الْحَاکِمُ فَاجْتَهَدَ ثُمَّ أَصَابَ فَلَهُ أَجْرَانِ، وَإِذَا حَکَمَ فَاجْتَهَدَ ثُمَّ أَخْطَأَ فَلَهُ أَجْرٌ». (بخارى:7352)

یعنی: «اگر حاکم، اجتهاد کند و حکمی را صادر نماید که درست باشد، دو پاداش به او می رسد. و اگر اجتهاد کند و حکمی را صادر نماید ولی در آن، دچار اشتباه شود، یک پاداش به او می رسد».

پس اگر بعضی از طرفین در اجتهاد دچار اشتباه شدند دلیل بر کینه نیست، و باید بدانیم که حتی بعدها هم عایشه رضی الله عنها و هم علی رضی الله عنه هر دو به شدت از وقوع معرکه جمل نادم بودند و خود را سرزنش می کردند.

و وظیفه ی ما بعنوان مسلمان اینست که از خطاها و اشتباهات آنها احساس نفرت یا خوشحالی نکنیم، زیرا آنها هیچکدام از خطا و گناه معصوم نبودند، همانطور که ما نیز ممکن است دچار اشتباه شویم، و شایسته است که برای آنها دعای مغفرت و رحمت کنیم، همانطور که خداوند متعال به ما می آموزد:

« وَالَّذِینَ جَاؤُوا مِن بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالْإِیمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّکَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ»(حش 10)

یعنی: کسانى که بعد از آنها آمدند و مىگویند: «پروردگارا! ما و برادرانمان را که در ایمان بر ما پیشى گرفتند بیامرز، و در دلهایمان حسد و کینهاى نسبت به مؤمنان قرار مده! پروردگارا، تو مهربان و رحیمى!»

پس بهتر است بجای پرداختن به مسائل گذشتگان از کارهای نیک آنها پیروی نماییم ونیز به فکر اعمال خود بوده زیرا هرکسی در قیامت مسئول اعمال خود است.

« تِلْکَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا کَسَبَتْ وَلَکُم مَّا کَسَبْتُمْ وَلاَ تُسْأَلُونَ عَمَّا کَانُوا یَعْمَلُونَ»(بقره 134)

یعنی: آنها امتى بودند که درگذشتند. اعمال آنان، مربوط به خودشان بود و اعمال شما نیز مربوط به خود شماست؛ و شما هیچگاه مسئول اعمال آنها نخواهید بود.

والله تعالی اعلم