(سوال) کسی که علم شرعی بداند ولی به خانواده خود نیاموزد آیا مرتکب گناه شده است ؟

(جواب) بر پدر عالم به علوم شرعی واجب است که مسائل ضروری دین را به خانواده خود بیاموزد، مانند عقیده و توحید صحیح و تکالیف شرعی مانند ارکان اسلام و آداب و اخلاق حسنه و بیان محرمات و نهی از آنها و هرآنچه که ضروری باشد، اما بر وی واجب نیست که هرآنچه یاد گرفته را عینا به خانواده منتقل کند، هرچند اگر چنین کند، بهتر و نیکوتر است.

اما کسی که علم شرعی دارد ولی آنرا نسبت به دیگران و اللخصوص خانواده خود دریغ و محروم می دارد، باید بترسد که مبادا مشمول حکم آیه و حدیث زیر شود:

خداوند متعال فرمودند:
«إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ مَا أَنزَلْنَا مِنَ الْبَیِّنَاتِ وَالْهُدَى مِن بَعْدِ مَا بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِی الْکِتَابِ أُولَئِکَ یَلعَنُهُمُ اللّهُ وَیَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ» (بقره 159).

یعنی: بی گمان کسانی که دلایل روشن، و هدایتی را که ما فرو فرستاده ایم پنهان می کنند، بعد از آن که آن را در کتاب برای مردم بیان نموده ایم ، خداوند و نفرین کنندگان ایشان را نفرین می کنند.

علامه عبدالرحمن سعدی در تفسیر خود می نویسد: «این آیات گرچه در مورد اهل کتاب و اینکه آنان شان و منزلت پیامبر صلی الله علیه وسلم و صفات او را که در کتابشان آمده بود پنهان کردند، نازل شده است، اما حکم آن شامل هر کسی می شود که آنچه را خداوند نازل نموده است، کتمان نماید، زیرا خداوند آیات را برای مردم بیان می دارد، اما چنین کسی تلاش می کند که آیات او را از بین ببرد و آن را پنهان کند، پس این وعید و تهدید سختی است برای کسی که چنین کند.. کسی که آیات خدا را کتمان کند ، در واقع با امر و فرمان خدا عناد و تضاد دارد، زیرا خداوند آیات خود را برای مردم بیان می کند، اما او آن را مخفی و مستور می دارد. پس چنین کسی بسیار به جا است که این چنین مورد تهدید قرار گیرد».

و پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:
«من تعلم علماً مما یبتغى به وجه الله، لا یتعلمه إلا لیصیب به عرضاً من الدنیا؛ لم یجد عرف الجنة یوم القیامة» ابو داود (3664).

یعنی: هر کس علمی را که می بایست به خاطر رضای خدا یاد بگیرد، اما او آنرا برای رسیدن به متاعی دنیوی آموخت، در روز قیامت بوی خوش بهشت را استشمام نخواهد کرد.

و فرمودند: «من سئل عن علم علمه، ثم کتمه، ألجم یوم القیامة بلجام من نار» ابو داود (3658). یعنی: چنانچه از کسی در مورد موضوعی سوال شود و او بدان آگاهی داشته باشد، ولی او آنرا کتمان کند، در روز قیامت با افساری از آتش دهانش بسته و دوخته خواهد شد.

پس اگر پدر خانواده علم شرعی می داند، باید به اندازه کافی و در حد تواناییش به خانواده نیز بیاموزد، چرا که هر کسی مسئول افراد تحت تکفل خویش است و باید سعی نماید خود و خانواده اش را از آتش جهنم نجات دهد، چنانکه خداوند متعال می فرماید:

« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَیْهَا مَلَائِکَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَیَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ» (تحریم 6).

یعنی: اى کسانى که ایمان آوردهاید خود و خانواده خویش را از آتشى که هیزم آن انسانها و سنگهاست نگه دارید؛ آتشى که فرشتگانى بر آن گمارده شده که خشن و سختگیرند و هرگز فرمان خدا را مخالفت نمى کنند و آنچه را فرمان داده شده اند (به طور کامل) اجرا مى نمایند.

و قطعا یکی از اسباب دور شدن از آتش؛ علم به احکام الهی است، و هراندازه علم یک مسلمان نسبت به علوم شرعی بیشتر باشد، به همان اندازه نیز می تواند از آتش جهنم دور باشد و عبادت او نیز به قبولی نزدیکتر خواهد شد و این علم برایش همانند چراغی خواهد بود که راه و مسیر او را برای عبادت صحیح پروردگار روشن می کند.

و یک پدر عالم به علوم شرعی بهتر می تواند خود و خانواده اش را از آتش جهنم دور کند، بنابراین بر طبق آیه فوق، بر او واجب است که ابتدا خانواده خود را بیاموزد و آگاه کند و در مرحله بعد در میان سایر مردم به تدریس و تبلیغ دین بپردازد، زیرا اگر فرزندان او دیندار و متقی و صالح شوند، نفع آن به خود والدین باز می گردد، چنانکه پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«إِذَا مَاتَ الإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلاَّ مِنْ ثَلاَثَةٍ إِلاَّ مِنْ صَدَقَةٍ جَارِیَةٍ أَوْ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ». مسلم، بخاری.

یعنی: هرگاه انسان بمیرد پرونده عملش بسته می شود، بجر از سه جهت؛ صدقه جاریه: (صدقه ای که نفع آن مداوم و طولانی باشد و مردم بعد از مردن صاحب صدقه، از آن بهره مند شوند) علم و اثری ازخود بر جای گذاشته باشد (که برای مردم نفع داشته باشد، مانند: نوشتن کتاب، ترجمه، تالیف، تعلیم قرآن و علوم دینی و...) و فرزند نیک و صالح که برای والدین خود دعای خیر کند.

پس پدر و مادری که آگاه به علم شرعی باشند، باید تلاش کنند که ابتدا از خانواده و فرزندان خود شروع کنند و خانواده خود را به اصطلاح سر و سامان دهند، و کسی که در خانواده خود موفق شود؛ قطعا در بین سایر مردم نیز موفقیت بدست خواهد آورد.

نکته: در تفسیر انوار القرآن آمده: «علمای‌ اسلام‌ برآنند که: اگر عالم‌ به‌ قصد کتمان‌ علم‌ خویش،‌ احکام‌ را نگوید، گنهکار می‌شود، اما اگر قصد وی‌ این‌ نباشد، بیان‌ احکام‌ بر وی‌ لازم‌ نیست، به‌شرط آن‌ که‌ مطمئن‌ باشد دیگران‌ از آن‌ حکم‌ آگاهی‌ دارند، ولی‌ اگر کسی‌ ازمسئله‌ای‌ مورد سؤال‌ قرار گرفت‌؛ تبلیغ‌ آن‌ بر وی‌ واجب‌ است‌ .

والله تعالی اعلم