(سوال) اگر در موقع نماز داخل قطار بودیم و می دانستیم که تا وقتی به مقصد برسیم نماز قضا می شود چکار کنیم ؟ آیا نماز خواندن در قطار و... جایز است ؟

(جواب) بر طبق نصوص وارده، خواندن نمازهای فرض در حالت سواره جایز نیست. در روایتی آمده : (پیامبر فقط نمازهای فرض را بر روی شترش نمی‌خواند)
متفق علیه، بخاری (999-1000-1095-1096- 1098-1105)، مسلم (700).

جابر ابن عبد الله رضی الله عنه میفرماید:
"کَانَ رَسُولُ الله صلی الله علیه وسلم یُصَلِّی عَلَی رَاحِلَتِهِ حَیْثُ تَوَجَّهَتْ. فَإِذَا أَرَادَ الْفَرِیضَةَ، نَزَلَ فَاسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ." (بخاری:400)

یعنی: رسول الله صلی الله علیه وسلم نوافل را بر پشت مرکب و به هر طرفی که آن می رفت، می خواند. اما هنگامی که می خواست نماز فرض بخواند، پیاده می شد و رو به قبله، نماز می خواند.

بنابراین بر طبق احادیث صحیحی که از پیامبر صلی الله علیه وسلم وارد است، نمی توان نمازهای فرض (صبح و ظهر و عصر و مغرب و عشاء) را در ماشین (بجز کشتی و هواپیما) خواند. بلکه باید ماشین را نگه داشت و پیاده شد و سپس در مکان مناسبی نماز خود را بخوانیم.

اما دلیل اینکه می توان نماز فرض را در کشتی و هواپیما خواند:

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در مورد نماز خواندن در کشتی، سؤال شد؟ فرمود: «صلّ فیها قائماً إلاّ أن تخاف الغرق» (روایت دارقطنی و حاکم) (ایستاده نماز بخوان مگر اینکه خطر غرق شدن وجود داشته باشد). که این حدیث دلالت بر جواز نماز خواندن بر روی کشتی دارد و هواپیما نیز حکم کشتی را دارد.

و باید به این نکته توجه داشت که بر خلاف ماشین، کشتی و هواپیما بر روی زمین حرکت نمی کنند و بلکه در دریا و هوا سیر می نمایند، لذا توقف آنها مقدور نیست تا فرد پیاده شود و نمازش را بر روی زمین بخواند.

پس خواندن نمازهای فرض در کشتی و هواپیما جایز است، ولی در ماشین و امثال آن جایز نیست، مگر آنکه دو شرط زیر برقرار باشد:

1- اختیار ماشین در دست او نباشد، بعبارتی او راننده نیست و بلکه مسافری است که با ماشین و اتومبیل عمومی در حال سفر است. اگر او راننده است، باید توقف کند و نمازش را بخواند و هیچ عذری در این حالت پذیرفته نیست.

2- کسی که در ماشین بسر می برد و در حال رفتن به مقصد است، مطمئن باشد که تا قبل از رسیدن به مقصد، وقت نماز تمام می شود. چنانکه به مقصد برسد ولی هنوز وقت مقرر نماز تمام نشده است، حق ندارد نمازش را در ماشین بخواند، بلکه بایستی هر موقع بازگشت نمازش را بخواند. همچنین باید توجه داشت که اگر قبل از سوار شدن به ماشین، وقت نماز فرا رسیده است، باید قبل از آنکه سوار اتومبیل شود، نمازش را بخواند و حق ندارد که در ادای نماز کوتاهی کند به این امید که در ماشین نمازش را بخواند! (مگر برای نمازهایی که امکان جمع کردن در آنها وجود دارند که بعدا اشاره خواهیم نمود.)

چنانکه این دو شرط فراهم باشند، در آنصورت شخص می تواند نماز فرض خود را در ماشین بخواند. دلیل آنهم آیات زیر هستند:

«حَافِظُوا عَلَی الصَّلَوَاتِ وَالصَّلاةِ الْوُسْطَی وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِینَ (238)فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالا أَوْ رُکْبَانًا فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَاذْکُرُوا اللَّهَ کَمَا عَلَّمَکُمْ مَا لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ» (بقره / 238-239)

«در انجام نمازها و (به ویژه) نماز میانه (نماز عصر) محافظت ورزید و فروتنانه برای خدا به پا خیزید. و اگر (به خاطر جنگ یا خطر دیگری) ترسیدید، پیاده یا سواره نماز بخوانید. اما هنگامی که امنیت خود را باز یافتید (نماز را به صورت معمول آن به جا آورید و) برای آنچه که نمیدانستید و خدا به شما آموخت، خدای را یاد کنید».

«لا یُکلف الله نفساً إلا وسعها »(بقره 286)

خداوند هیچ کسی را جز در حد توانش مکلف نمی کند.

چند نکته ی مهم که باید همراه با دو شرط فوق درنظر گرفته شوند:

اگر بعنوان مثال کسی زمانی سوار ماشین می شود که هنوز وقت نماز ظهر نرسیده است، و ضمن آنکه شرایط فوق در مورد او صدق می کند، مطمئن است که تا وقت نماز عصر به مقصد می رسد، در آنصورت او نباید نماز ظهر را در ماشین بخواند، بلکه باید نماز ظهر را همراه با نماز عصر بصورت جمع تاخییر بخواند، زیرا در این عمل از سوی شرع رخصت و اجازه وجود دارد. 

یا حالتی را در نظر بگیرید که وقت اذان ظهر رسیده و فرد می خواهد سوار ماشین شود، اگر او مطمئن است که تا اذان مغرب به منزل نمی رسد، در اینصورت باید نماز ظهر و عصر را باهم و قبل از سوار شدن به ماشین بخواند، یعنی نماز عصر را بصورت جمع تقدیم با نماز ظهر و قبل از سوار شدن بخواند. اما اگر هنوز وقت نماز ظهر نرسیده و سوار ماشین شد و مطمئن بود تا مغرب به مقصد نمی رسد، و یا وقت بسیار تنگ بود و احتمال داشت که ماشین یا قطار حرکت کند – هرچند اذان ظهر داده شده بود- باز برای او جایز است که نمازهایش را در داخل ماشین یا قطار بخواند. 

اما حالتی دیگر: فرض کنید شخصی در منزل خود است و نماز ظهرش را خوانده است، بعد قبل از آنکه اذان عصر داده شود ناگهان ناچار می شود که با ماشین به مقصدی دیگر برود، و مطمئن است تا مغرب نخواهد رسید، در این حالت – با وجود شرایط فوق الذکر- می تواند نماز عصرش را در ماشین بخواند. و اگر مطمئن است تا وقت عشاء نمی رسد، در اینصورت او باید نماز عصرش را در داخل ماشین بخواند ولی نماز مغرب را به تاخیر بیاندازد و هرگاه پیاده شد، مغرب را همراه نماز عشاء بصورت جمع تاخییر بخواند.

نکته ی مهم دیگر: اگر فرد دارای شروط فوق بود و در ماشین بود ولی وضو نداشت، در این حالت می تواند با خاک تیمم کند و یا اگر خاک در دسترس نیست، کافیست تا چند بار دو کف دستش را بر صندلی های ماشین بزند تا از گرد و خاک آنها تیمم کند و روش تیمم نیز بصورت زیر است:

بعد از آنکه دو کف دستش را با خاک و یا گرد و خاک آغشته کرد، در دستش فوت کرده تا خاک و غبار آن زدوده شوند و بعد با دو دستش ابتدا صورتش و سپس دو کف دستش (پشت و روی آنها) را مسح کند و همین قدر کافیست.

والله اعلم