(سوال) آیا نشانه هایی هست که دلالت بر ختم به خیر شدن باشد؟

(جواب) خدا و رسولش صلی الله علیه وسلم، علایم و نشانه های خاتمه به خیر شدن را ارائه داده اند، که هر کس با یکی از آن نشانه ها فوت کند، یا هنگام قبض روح یکی از آن علائم در او دیده شود، دلالت بر حسن خاتمه اش دارد.

1- گفتن کلمه شهادت هنگام قبض روح .

پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند : «وَ مَنْ کَانَ آخِرُ کَلاَمِهِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ دَخَلَ الْجَنَّةَ».

یعنی : «هر کس آخرین کلمه اش لا اله الا الله باشد،‌ به بهشت خواهد رفت». أبوداود (3116).

2- عرق پیشانی .

در حدیث بریده بن خصیب آمده است که ایشان در خراسان بود، به عیادت برادرش رفت، او در حال جان دادن بود و پیشانی اش عرق کرده بود، بریده گفت: الله اکبر، از رسول الله صلی الله علیه وسلم شنیدم که فرمود: «موت المؤمن بعرق الجبین». یعنی : «مرگ مومن توأم با عرق جبین است». ترمذی (980) والنسائی (1828).

3-مرگ در حال جهاد در راه خدا .

خداوند می فرماید: «وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاء عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ * فَرِحِینَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُواْ بِهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ * یَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللّهِ وَفَضْلٍ وَأَنَّ اللّهَ لاَ یُضِیعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِینَ» (آل عمران 169-171).

یعنی : کشته شدگان راه الله را مرده نپندارید، بلکه آنان زنده هستند و نزد پروردگارشان روزی می خورند و به آنچه خداوند به آنان داده است ، شادمان اند و به کسانی که بعد از آنان می ایند، بشارت می دهند بر اینکه هیچ خوف و هراسی نداشته باشند و خداوند پاداش مومنان را ضایع نخواهد کرد.

و پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : «لِلشَّهِیدِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ سِتَّ خِصَالٍ أَنْ یُغْفَرَ لَهُ فِی أَوَّلِ دَفْعَةٍ مِنْ دَمِهِ وَیَرَی مَقْعَدَهُ مِنْ الْجَنَّةِ وَیُحَلَّی حُلَّةَ الإِیمَانِ وَیُجَارَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَیَأْمَنَ مِنْ الْفَزَعِ الأَکْبَرِ وَیُزَوَّجُ مِنْ الْحُورِ الْعِینِ وَیُشَفَّعَ فِی سَبْعِینَ إِنْسَانًا مِنْ أَقَارِبِهِ». ترمذی (1663) وابن ماجه (2799) وأحمد (131) و سند آن صحیح است.

یعنی : شهید، نزد خداوند شش امتیاز دارد. با ریختن نخستین قطره خونش، گناهانش بخشوده می شود. محل سکونتش در بهشت به او عرضه می گردد، از عذاب قبر، نجات می یابد، از وحشت بزرگ روز محشر در امان خواهد بود، لباس ایمان پوشانده خواهد شد، با حوریان بهشتی ازدواج خواهد کرد و برای هفتاد تن از خویشاوندان، خود شفاعت خواهد نمود.

4- مردن بر اثر طاعون .

حفصه دختر سیرین می گوید: انس بن مالک از من پرسید: علت مرگ یحیی بن ابی عمره چه بود؟ عرض کردم: در اثر طاعون فوت کرده است. انس گفت: از رسول الله صلی الله علیه وسلم شنیدم که فرمود: « الطَّاعُونُ شَهَادَةٌ لِکُلِّ مُسْلِمٍ». بخاری (2830) ومسلم (1916).

یعنی : مسلمانی که در اثر طاعون بمیرد، شهید است.

و عایشه رضی الله عنها می گوید: «سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ عَنْ الطَّاعُونِ فَأَخْبَرَنِی أَنَّهُ عَذَابٌ یَبْعَثُهُ اللَّهُ عَلَی مَنْ یَشَاءُ وَأَنَّ اللَّهَ جَعَلَهُ رَحْمَةً لِلْمُؤْمِنِینَ لَیْسَ مِنْ أَحَدٍ یَقَعُ الطَّاعُونُ فَیَمْکُثُ فِی بَلَدِهِ صَابِرًا مُحْتَسِبًا یَعْلَمُ أَنَّهُ لا یُصِیبُهُ إِلا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ إِلا کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ شَهِیدٍ» بخاری (3474).

یعنی : از رسول الله صلی الله علیه وسلم درباره طاعون پرسیدم. فرمود: طاعون عذابی است که خداوند بر کسی که می خواست، می فرستاد. سپس، خداوند آن را برای مومنان رحمت قرار داد. بنابراین، ‌در شهری هرگاه طاعون شیوع پیدا کند و مسلمان در آنجا باشد و از شهر خود بیرون نشود و بداند که هیچ آفتی بدون خواست خداوند به او نخواهد رسید، (اگر بمیرد) پاداش شهید را دارد.

5- مرگ بر اثر درد شکم .

پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : « وَمَنْ مَاتَ فِی الْبَطْنِ فَهُوَ شَهِیدٌ » مسلم (1915).

یعنی: «هر کس در اثر درد شکم بمیرد شهید است».

6- مرگ در اثر غرق شدن یا زیر آوار رفتن .

رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: «الشُّهَدَاءُ خَمْسَةٌ الْمَطْعُونُ وَالْمَبْطُونُ وَالْغَرِقُ وَصَاحِبُ الْهَدْمِ وَالشَّهِیدُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ». بخاری (2829) ومسلم (1915).

یعنی : شهدا پنج دسته اند: کسی که در اثر طاعون بمیرد و شخصی که در اثر درد شکم فوت شود و کسی که در آب غرق شود و کسیکه زیر آوار بمیرد و کسیکه در راه خدا کشته شود.

7- مردن زن در ایام نفاس و در اثر زایمان .

پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : «وَالْمَرْأَةُ تَمُوتُ بِجُمْعٍ شَهِیدَةٌ» أبو داود ( 3111 ).

یعنی : « زنی که جنین اش باعث مرگش شود، شهید است».

منظور از (وَالمَرْأةُ تَمُوْتُ بِجُمْعٍ) زنی است که در اثر زایمان می‌میرد، و گفته شده منظور از آن زنی است که در دوران بارداری و یا در اثر زایمان جان خود را از دست می‌دهد.

8- مرگ در اثر آتش سوزی و سینه پهلو (ذات الجنب) و سل .

در این مورد نیز احادیثی آمده است که مشهورترین آنها حدیث مرفوعی است که جابربن عتیک آنرا نقل کرده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : «الشَّهَادَةُ سَبْعٌ سِوَی الْقَتْلِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ الْمَطْعُونُ شَهِیدٌ وَالْمَبْطُونُ شَهِیدٌ وَالْغَرِیقُ شَهِیدٌ وَصَاحِبُ الْهَدَمِ شَهِیدٌ وَصَاحِبُ ذَاتِ الْجَنْبِ شَهِیدٌ وَصَاحِبُ الْحَرَقِ شَهِیدٌ وَالْمَرْأَةُ تَمُوتُ بِجُمْعٍ شَهِیدَةٌ». صحیح ابن ماجة ( 2803 ).

یعنی: جز کسیکه در راه خدا کشته شود، هفت نوع شهید دیگر نیز داریم: هر کس که در اثر طاعون بمیرد، شهید است، کسی که در آب غرق شود، شهید است. کسی که در اثر بیماری سینه پهلو بمیرد، شهید است. کسی که در اثر درد شکم بمیرد، شهید است. کسی که در اثر آتش سوزی بمیرد، شهید است. کسی که زیر آوار بمیرد، شهید است، و زنی که جنین اش باعث مرگش شود، شهید است.

و رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: «القتل فی سبیل الله شهادة ... و السَّل شهادة».

یعنی : مردن در اثر بیماری سل، شهادت محسوب می شود. "مجمع الزوائد " (2/ 317 - 301).

9- مردن برای دفاع از مال، نفس، و ناموس که در برابر هجوم قرار بگیرد.

پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : «مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ أَهْلِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دِینِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دَمِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ». نسایی (4094).

یعنی : هر کس در راه دفاع از مال، ناموس و دین خود کشته شود، شهید است.

و ابوهریره رضی الله عنه می گوید: «جَاءَ رَجُلٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَرَأَیْتَ إِنْ جَاءَ رَجُلٌ یُرِیدُ أَخْذَ مَالِی قَالَ فَلاَ تُعْطِهِ مَالَکَ قَالَ أَرَأَیْتَ إِنْ قَاتَلَنِی قَالَ قَاتِلْهُ قَالَ أَرَأَیْتَ إِنْ قَتَلَنِی قَالَ فَأَنْتَ شَهِیدٌ قَالَ أَرَأَیْتَ إِنْ قَتَلْتُهُ قَالَ هُوَ فِی النَّارِ». مسلم (140).

یعنی : شخصی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! اگر کسی قصد مال مرا نمود، چه کنم؟ فرمود: مال خود را به او نده. گفت: اگر با من بجنگد؟ پیامبر فرمود: با او بجنگ. گفت:‌اگر او مرا کشت چی؟ رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود:‌ تو شهید می شوی. آن شخص گفت: اگر من او را بکشم چه می شود؟ پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: او دوزخی می شود.

10- مرگ در حال پاسداری از مرزهای مهین اسلامی .

پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : «رِبَاطُ یَوْمٍ وَلَیْلَةٍ خَیْرٌ مِنْ صِیَامِ شَهْرٍ وَقِیَامِهِ وَإِنْ مَاتَ جَرَی عَلَیْهِ عَمَلُهُ الَّذِی کَانَ یَعْمَلُهُ وَأُجْرِیَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ وَأَمِنَ الْفَتَّانَ». مسلم (1913).

یعنی : یک شبانه روز پاسداری از میهن اسلامی، بهتر از یک ماه روزه گرفتن و شب زنده داری است. و اگر کسی در همین حال بمیرد، برای همیشه پاداش عملش ادامه می‌یابد. و روزی اش به او داده می شود و از فتنه قبر محفوظ می ماند.

11- مردن در حال انجام عمل صالح .

پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : «مَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ قَالَ حَسَنٌ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ خُتِمَ لَهُ بِهَا دَخَلَ الْجَنَّةَ وَمَنْ صَامَ یَوْمًا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ خُتِمَ لَهُ بِهَا دَخَلَ الْجَنَّةَ وَمَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ خُتِمَ لَهُ بِهَا دَخَلَ الْجَنَّة». أحمد (22813).

یعنی : هر کس برای رضای خدا لا اله الا الله بگوید و خاتمه اش نیز با همین کلمه باشد، به بهشت می رود. و هر کس، برای رضای خدا روزه بگیرد و خاتمه اش با روزه باشد، به بهشت می رود. و هر کس برای رضای خدا صدقه دهد و خاتمه اش با این کار باشد، به بهشت می رود».

اینها علامتها و نشانه هایی بودند که دلالت بر حسن خاتمه بودن دارند، با این وجود ما برای هیچ شخص معینی بصورت قطع و یقین حکم به بهشتی بودن او نمی کنیم بجز آنکسانی که پیامبر صلی الله علیه وسلم به آنها مژده بهشت دادند، مانند عشره مبشره و ..

و اما اسباب حسن خاتمه شدن بسیارند؛ از جمله : استقامت بر طاعت الهی، حسن ظن داشتن به الله متعال، صدق و تقوا، توبه، یادآوری مرگ و کوتاه کردن آرزوها، آماده شدن برای آخرت، دوستی و همنشینی با اهل صلاح و کسانی که از عقیده سالمی برخوردارند ..

و در ضمن این موارد برای کسی است که مومن است و نمار می خواند وسایر شرایع را انجام میدهد نه برای کسی که نماز نمیخواند و پایبند به دین نیست .

از الله متعال می خواهیم که همه ما را توفیق به ترک گناه و توبه و انجام عمل صالح و در نهایت عاقبت به خیر گرداند.

مراجعه کنید به : "کتاب الجنایز" علامه البانی (ص 34 ).

والله تعالی اعلم