برگزار نمودن نماز جنازه در مسجد نیز، جایز است. 

البته بهتر است که نماز جنازه در بیرون مسجد، در محلی که برای نماز جنازه در نظر گرفته شده است، خوانده شود. چنان‌که روش غالب در زمان حیات رسول اللهج چنین بود. در این خصوص چند حدیث نیز روایت شده است

خواندن نماز جنازه در میان قبرها جایز نیست

امام در نماز جنازه در مقابل سر میت مرد و در برابر پهلوی میت زن بایستد در این خصوص نیز دو حدیث وجود دارد

در نماز جنازه چهار یا پنج الی نه تکبیر گفته شود. همه این موارد از رسول الله ج ثابت است. به هر کدام که عمل شود، کفایت می‌کند. البته بهتر است که متنوع باشد. یعنی، گاهی چهار و گاهی پنج و گاهی نه تکبیر گفته شود. همانطور که در موارد مشابه آن، مانند دعای استفتاح، صیغه‌های تشهد و درود ابراهیمی چنین گنجایشی وجود دارد. و اگر خواسته باشیم همواره پایبند یک روش باشیم، در این صورت چهار تکبیر بهتر است، زیرا روایات چهار تکبیر بیش از روایات پنج تکبیر و نه تکبیر می‌باشند. 

مشروع است که در تکبیر اول دست‌ها را بلند کنند.

دست راست بر پشت کف، مچ و ساعد دست چپ گذاشته و روی سینه بسته شود. 

بعد از تکبیر اول، سوره فاتحه و سوره‌ای دیگر خوانده شود

در نماز جنازه قرائت با صدای آهسته خوانده شود

بعد از تکبیر دوم برای رسول خدا درود فرستاده شود

بعد از تکبیر دوم و درود بر رسول الله ج بقیه تکبیرات را گفته و با اخلاص برای میت دعا کند

در نماز جنازه، دعاهایی خوانده شود که از رسول الله ج منقول هستند، و بنده به چهار مورد آن‌ها دست یافتم که عبارتند از: 

«عَنْ عَوْفَ بْنَ مَالِكٍ يَقُولُ صَلَّى رَسُولُ اللَّهِ ج عَلَى جَنَازَةٍ فَحَفِظْتُ مِنْ دُعَائِهِ وَهُوَ يَقُولُ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ وَعَافِهِ وَاعْفُ عَنْهُ وَأَكْرِمْ نُزُلَهُ وَوَسِّعْ مُدْخَلَهُ وَاغْسِلْهُ بِالْمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ وَنَقِّهِ مِنْ الْخَطَايَا كَمَا نَقَّيْتَ الثَّوْبَ الأَبْيَضَ مِنْ الدَّنَسِ وَأَبْدِلْهُ دَارًا خَيْرًا مِنْ دَارِهِ وَأَهْلاً خَيْرًا مِنْ أَهْلِهِ وَزَوْجًا خَيْرًا مِنْ زَوْجِهِ وَأَدْخِلْهُ الْجَنَّةَ وَأَعِذْهُ مِنْ عََابِ الْقَبْرِ أَوْ مِنْ عَذَابِ النَّارِ قَالَ حَتَّى تَمَنَّيْتُ أَنْ أَكُونَ أَنَا ذَلِكَ الْمَيِّتَ»

 

ترجمه: خداوندا او را مورد مغفرت و رحمت قرار ده، او را عفو کرده و از وی در گذر، جای او را وسعت بخش و او را گرامی بدار و با آب، یخ و برف او را غسل ده. از گناهان چنان پاکش بگردان که پارچه سفید از چرک‌ها پاک کرده می‌شود او را خانه‌ای بهتر از این خانه، خانواده‌ای بهتر از این خانواده و همسری بهتر از این همسر عنایت بفرما، پروردگارا! او را در بهشت داخل نما و از عذاب قبر و عذاب دوزخ رهائی بخش.

عوف بن مالک می‌گوید: با خود می‌گفتم: ‌ای کاش من بجای این میت بودم. 

 

ابوهریره می‌گوید: «كَانَ إذَا صَلَّي عَلَى جَنَازَةٍ فَقَالَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِحَيِّنَا وَمَيِّتِنَا وَصَغِيرِنَا وَكَبِيرِنَا وَذَكَرِنَا وَأُنْثَانَا وَشَاهِدِنَا وَغَائِبِنَا اللَّهُمَّ مَنْ أَحْيَيْتَهُ مِنَّا فَأَحْيِهِ عَلَى الإِسْلاَمِ وَمَنْ تَوَفَّيْتَهُ مِنَّا فَتَوَفَّهُ عَلَى الإِيمَانِ اللَّهُمَّ لاَ تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَلاَ تُضِلَّنَا بَعْدَهُ»

ترجمه: هنگامیکه پیامبر ج بر جنازه‌ای نماز می‌گزارد، می‌گفت: پروردگارا زنده و مرده، حاضر و غایب، کوچک و بزرگ و زن و مرد ما را مورد مغفرت قرار بده. پروردگارا هر کس از ما را که زنده می‌داری، بر اسلام زنده نگاه دار و هر کس را که می‌میرانی، خاتمه‌اش را با ایمان بگردان. خداوندا! ما را از ثواب آن محروم مگردان و بعد از او ما را گمراه نکن. 

 

واثله بن اسقع می‌گوید:

«صَلَّى رَسُولُ اللَّهِ ج عَلَى رَجُلٍ مِنْ الْمُسْلِمِينَ فَسَمِعْتُهُ يَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّ فُلاَنَ بْنَ فُلاَنٍ فِي ذِمَّتِكَ فَقِهِ فِتْنَةَ الْقَبْرِ قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ مِنْ ذِمَّتِكَ وَحَبْلِ جِوَارِكَ فَقِهِ مِنْ فِتْنَةِ الْقَبْرِ وَعَذَابِ النَّارِ وَأَنْتَ أَهْلُ الْوَفَاءِ وَالْحَمْدِ اللَّهُمَّ فَاغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»

ترجمه: رسول الله ج بر جنازه یکی از مسلمانان نماز خواند شنیدم که می‌گفت: پروردگارا! فلانی، فرزند فلانی در اختیار و در پناه توست، پس او را از عذاب قبر، عذاب دوزخ نجات ده. پروردگارا! تو اهل وفا و حق هستی، او را مورد مرحمت و مغفرت قرار ده، همانا تو بخشنده و مهربان هستی. 

 

همچنین یزید بن رکانه می‌گوید:

«كان رسول الله ج اذا قام للجنازة ليصلي عليها قال: اللهم، عبدك و ابن امتك احتاج الي رحمتك و انت غني عن عذابه ان كان محسناً فزد في حسناته و ان كان مسيئاً فتجاوز عنه».

ترجمه: پیامبر اکرم ج هنگامی که برای اقامه نماز جنازه بر می‌خواست، می‏فرمود: پروردگارا! این غلام تو و فرزند کنیز تو است. به رحمت تو نیازمند است. حال آنکه تو به عذاب او نیاز نداری، اگر او نیکوکار بوده، بر نیکی هایش بیفزا و اگر بد بوده است، از بدی هایش درگذر. 

 

بعد از تکبیر آخر و قبل از سلام، نیز دعا کردن جایز و مشروع است بدلیل حدیث ابی یعفور از عبدالله بن ابی اوفیس که روزی بر جنازه‌ای، با گفتن چهار تکبیر نماز خواند، بعد از تکبیر چهارم و پیش از سلام کمی توقف نموده دعا کرد .

در آخر، مانند سایر نمازها، ‌نخست به طرف راست و سپس به طرف چپ، سلام بگوید .

در نماز جنازه، سنت است که امام و مأمومین آهسته سلام گویند .

نماز جنازه در اوقات سه گانه‌ای که اقامه نماز در آن حرام است، جایز نیست. مگر اینکه ضرورت ایجاب نماید.

 

دفن و احکام متعلق به آن

دفن میت واجب است، ولو کافر باشد .

 

مسلمان در کنار کافر و کافر در کنار مسلمان دفن نشود، بلکه مسلمان در مقبره مسلمانان و کافر در گورستان کفار دفن شود. مساله از زمان رسول الله ج تا امروز چنین بوده است و حدیث بشیر بن خصاصیه بر این مسئله دلالت دارد. 

سنت است که اموات در مقبره دفن شوند .

البته شهدا از حکم مذکور مستثنی می‌باشند. چرا که شهیدان در محل شهادتشان دفن می‌شوند و به مقابر منتقل نمی‌شوند .

دفن میت در شرایط زیر بدون ضرورت جایز نیست :

الف- دفن در اوقات سه گانه

ب- دفن در شب

دفن کردن در شب، در صورت نیاز شدید مانعی ندارد. حتی روشن کردن چراغ و بردن آن داخل قبر بمنظور آسان شدن عملیات حفر و دفن اشکالی ندارد 

واجب است قبر، باندازه کافی عمیق، عریض و نیکو حفر شود

کندن لحد و شق هر دو جایز است. چرا که در زمان رسول الله ج این‌ها معمول بودند، البته لحد بهتر است و در این خصوص سه حدیث نیز آمده است .

دفن کردن دو یا بیش از دو میت در حالت اضطرار در یک قبر اشکالی ندارد و در این صورت حق تقدم با کسی است که از فضل بیشتری برخوردار بوده است .

مردان باید میت را دورن قبر بگذارند، ‌نه زنان. حتی اگر میت زن باشد .

اولیای میت، برای قرار دادن میت به داخل قبر بدلیل آیه 75 سوره انفال ‌از دیگران حق تقدم دارند.

برای شوهر جایز است که امر تجهیز و تدفین همسر خود را شخصاً به عهده بگیرد .

مرد، می‌تواند میت زن را در داخل قبر بگذارد. بشرطیکه شب قبل با همسرش مقاربت نکرده باشد چه شوهرش باشد چه دیگری، محرم باشد یا غیر محرم. در غیر این صورت مرد بیگانه از محرمی که شب قبل با همسرش مقاربت کرده باشد بهتر است. چنان‌که انس بن مالک می‌گوید: ما در جنازه یکی از دختران رسول خدا شرکت کردیم. آن‌حضرت در حالیکه در کنار قبر نشسته و از چشمانش اشک جاری بود، ‌فرمود: چه کسی از شما دیشب با همسرش مقاربت نکرده است؟ ابوطالحه گفت: من. رسول الله ج فرمود: داخل قبر برو. راوی می‌گوید: ابوطلحه داخل قبر رفت و دختر رسول الله ج را دفن کرد.

طبیعی است که ابوطلحه نسبت به رسول الله ج بیگانه بود. ولی از جمله آدم‌های نیک و شایسته‌ای بود که در آنجا حضور داشت .

سنت است که میت از قسمت پایین قبر، یعنی از محل پاها داخل قبر گذاشته شود. 

میت درون قبر بر پهلوی راست، به سوی قبله خوابانده شود. سرش به طرف راست قبله و پاهایش به طرف چپ قبله باشد. تعامل مسلمانان از زمان رسول الله تا به امروز چنین بوده است. 

کسی که میت را در لحد می‌گذارد، بگوید: «بسم الله وعلی سنة رسول الله» یا «وعلی ملة رسول الله»

مستحب است کسانی که هنگام دفن حضور دارند، بعد از بستن لحد هر کدام به پری هر دو دست خود سه بار خاک برداشته، درون قبر بریزد .

بعد از فراغت از دفن میت، انجام امور زیر سنت است: 

الف - قبر، حدوداً به اندازه یک وجب از زمین برجسته شود و قبر هم سطح زمین نباشد تا مشخص گردد و از اهانت محفوظ بماند. در حدیثی از جابرس در این باره آمده است که برای رسول الله ج لحد ساخته شد و روی آن خشت خام چیده شد و مرقد مطهر باندازه یک وجب از زمین برجسته گردید .

ب - قبر از بیرون مانند کوهان شتر ساخته شود. 

ج - قبر بوسیله سنگ یا امثال آن علامتگذاری شود تا دیگر خویشاوندان و بستگانش در قرب و جوار او دفن شوند. 

د- بعد از دفن کردن هیچگونه کلماتی به میت تلقین نشود. چنان‌چه امروز در برخی از مناطق رواج دارد و حدیثی که در این خصوص آمده است، صحت ندارد. ابن قیم در «زادالمعاد» و امام نووی و غیره آن را ضعیف دانسته‌اند. . البته آنچه که از رسول الله ج ثابت است، این است که بعد از دفن، برای میت دعای استقامت و استغفار شود و به حاضرین نیز امر شود تا برای میت دعای ثبات، استقامت و استغفار کنند. 

 

در هنگام دفن میت، نشستن در کنار میت و قبر، بمنظور یادآوری و تذکر دادن حاضرین درباره موت و قبر و سایر رویدادهای پس از مرگ، جایز است.

بیرون آوردن میت از قبر برای مصلحت شرعی مانعی ندارد. مثلا اگر میت بدون غسل و کفن دفن شده بود و غیره .

حفر قبر برای خود قبل از مردن پسندیده نیست. زیرا رسول الله ج و یارانش چنین نکرده‌اند و علاوه بر این انسان نمی‌داند که در کجا مرگ به سراغش می‌آید. اگر هدف از این کار آماده شدن برای مردن و آمادگی برای آخرت باشد پس، با انجام عمل صالح بهتر می‌توان به این هدف رسید.

 

والله تعالی اعلم

نظر دهید