حدیث ایستادن و بلند شدن برای جنازه، منسوخ شده است

برای کسانی که جنازه را بر دوش می‌گیرند مستحب است که وضو بسازند

نماز جنازه

نماز خواندن بر میت مسلمان، فرض کفایه است. زیرا رسول الله ج در احادیث متعدد به آن امر نموده است.

نماز جنازه در حق دو کس فرض نیست: 

الف- کودکی که به سن بلوغ نرسیده باشد. زیرا رسول الله ج بر پسرش؛ ابراهیم؛ نماز جنازه نخواند. 

ب- شهید، زیرا رسول الله ج بر شهدای احد و غیر آن نماز جنازه نخواند در این باره سه حدیث آمده است

البته حدیث فوق، دلیل بر عدم جواز نماز جنازه بر این دو کس نیست. چنان‌چه در مساله بعدی بیان خواهد شد. 

نماز جنازه در حق چه کسی جایز است؟

الف- خواندن نماز جنازه بر طفل جایز است حتی اگر سقط شده باشد.

ب- شهداء نیز از جمله کسانی هستند که نماز جنازه بر آنان، جایز است. در این باره روایات متعددی وجود دارد

ج- کسی که به خاطر حدی از حدود شریعت، کشته شود مثلا حد رجم یا سنگسار و ...

خ- شخص فاجر

یعنی کسی که مرتکب معاصی و محرمات می‌شود. مانند: تارک نماز و زکات که فرضیت آن‌ها را قبول دارد. و زانی و کسی که همواره شراب می‌نوشد و امثال آنان. بر اینگونه افراد نیز خواندن نماز جنازه، جایز است. البته بهتر است که علما و پیشوایان برای عبرت مسلمانان، خود بر آن‌ها نماز نخوانند. همانطور که رسول الله ج به قصد تنبیه، بر اینگونه افراد نماز نمی‌خواند. در این مورد نیز احادیث متعددی وجود دارد

د- بر بدهکاری که مال به اندازه کافی برای پرداخت دیونش باقی نگذاشته است، نماز جنازه خوانده شود. رسول الله ج ابتدا، بر چنین افرادی، نماز جنازه نمی‌خواند. و در این باره، روایات متعددی آمده است: 

«عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الأَكْوَعِس قَالَ كُنَّا جُلُوسًا عِنْدَ النَّبِيِّ ج إِذْ أُتِيَ بِجَنَازَةٍ فَقَالُوا صَلِّ عَلَيْهَا فَقَالَ هَلْ عَلَيْهِ دَيْنٌ قَالُوا لاَ قَالَ فَهَلْ تَرَكَ شَيْئًا قَالُوا لاَ فَصَلَّى عَلَيْهِ ثُمَّ أُتِيَ بِجَنَازَةٍ أُخْرَى فَقَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ صَلِّ عَلَيْهَا قَالَ هَلْ عَلَيْهِ دَيْنٌ قِيلَ نَعَمْ قَالَ فَهَلْ تَرَكَ شَيْئًا قَالُوا ثَلَاثَةَ دَنَانِيرَ فَصَلَّى عَلَيْهَا ثُمَّ أُتِيَ بِالثَّالِثَةِ فَقَالُوا صَلِّ عَلَيْهَا قَالَ هَلْ تَرَكَ شَيْئًا قَالُوا لاَ قَالَ فَهَلْ عَلَيْهِ دَيْنٌ قَالُوا ثَلاَثَةُ دَنَانِيرَ قَالَ صَلُّوا عَلَى صَاحِبِكُمْ قَالَ أَبُو قَتَادَةَ صَلِّ عَلَيْهِ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَعَلَيَّ دَيْنُهُ».

ترجمه: سلمه بن اکوع می‌گوید: نزد رسول الله ج نشسته بودیم که جنازه‌ای آوردند و گفتند: ‌ای رسول الله ج بر او نماز بخوان. رسول الله ج پرسید: آیا بدهکار است؟ گفتند: خیر. رسول الله ج فرمود: آیا از خود چیزی باقی گذاشته است؟ گفتند‌: خیر. آنگاه رسول الله ج بر او نماز جنازه خواند. جنازه دیگری آوردند و گفتند: ‌ای رسول خدا! بر او نماز جنازه بخوان. رسول الله ج پرسید: آیا او بدهی دارد؟ گفتند: بلی. آن‌حضرت فرمود: آیا چیزی باقی گذاشته است؟ گفتند: سه دینار، باقی گذاشته است. آنگاه، رسول خدا ج بر او نماز جنازه خواند. سپس سومین جنازه را آوردند و گفتند: ‌ای پیامبر خدا! بر او نماز جنازه بخوان. رسول الله ج پرسید: آیا چیزی، باقی گذاشته است؟ گفتند: خیر. پرسید: ایا او بدهکار است؟ گفتند: سه دینار بدهکار است. رسول خدا فرمود: نماز جنازه رفیقتان را بخوانید. مردی از انصار که ابوقتاده نام داشت، گفت: ‌ای رسول خدا! بر او نماز بخوان بدهی هایش را من پرداخت خواهم کرد. آنگاه رسول الله ج بر او نماز خواند

ه: اگر جنازه‌ای بدون نماز جنازه دفن گردد و یا تعدادی بر او نماز خوانده و تعدادی نخوانده باشند، می‌توان بر قبرش نماز جنازه خواند. البته در صورت دوم، امام باید از کسانی باشد که قبلاً بر او نماز نخوانده است.

و: اگر مسلمانی، در کشوری یا شهری فوت کند که کسی در آنجا نباشد تا بر او نماز جنازه بخواند، مسلمانان می‌توانند بر او غائبانه نماز جنازه بخوانند. زیرا رسول خدا بر نجاشی، غائبانه نماز جنازه خواند. 

نماز جنازه باید به جماعت برگزار شود و اما نماز خواندن صحابه بر رسول خدا ج بصورت فرادی و بدون جماعت نمی‌تواند وجوب جماعت را ساقط کند، زیرا، ‌جریان نماز جنازه رسول الله ج استثنائی بوده که دلیلش برای ما روشن نیست و این جریان نمی‌تواند دلیلی برای ترک آنچه که رسول خدا در طول عمر مبارک انجام داده است، باشد. البته چگونگی برپایی نماز جنازه رسول الله ج از سند صحیحی که قابل استناد باشد، ثابت نشده است هر چند که از طرق متعدد که هر کدام تایید کننده دیگری است، ‌وارد شده است. بنابراین اگر میان روایات وارده در مورد کیفیت برگزاری نماز جنازه رسول الله ج و عمل آن‌حضرت ج که مداومت بر برگزاری نماز جنازه بوده توافقی صورت گیرد که بهتر و اگر نه عمل آن‌حضرت ترجیح داده می‌شود.

البته اگر نماز جنازه بدون جماعت خوانده شود، فرض، ساقط می‌گردد. اما بخاطر ترک جماعت، مردم گناهکار می‌شوند. نووی نیز می‌گوید: نماز جنازه بدون جماعت نیز جایز است ولی بهتر آنست که با جماعت خوانده شود و اجماع مسلمانان نیز بر همین است (المجموع) 

حداقل تعداد شرکت کنندگان در نماز جنازه، سه نفر باشد

کثرت حضور نمازگزاران فضیلت و منفعتی برای میت است.

چنان‌که در حدیثی آمده است:

«مَا مِنْ رَجُلٍ مُسْلِمٍ يَمُوتُ فَيَقُومُ عَلَى جَنَازَتِهِ أَرْبَعُونَ رَجُلًا لَا يُشْرِكُونَ بِاللَّهِ شَيْئًا إِلَّا شَفَّعَهُمْ اللَّهُ فِيهِ»

(هر مسلمانی که چهل نفر مسلمان موحد بر او نماز جنازه بر پا دارند خداوند شفاعت آنان را در حق او خواهد پذیرفت). 

مستحب است که نمازگزاران در سه یا بیش از سه صف، پشت سر امام بایستند

اگر تعداد نمازگزاران فقط دو نفر بود مقتدی در کنار امام نایستد، چنان‌چه در سایر نمازها، سنت است که در سمت راست امام قرار گیرد بلکه سنت است پشت سر امام قرار بگیرد، بدلیل حدیث ابوطلحه .

حاکم یا قائم مقام او در نماز جنازه بر ولی میت حق تقدم دارد .

اگر حاکم یا جانشین او حاضر نباشد، حق تقدم امامت با کسی است که در قرائت و فهم قرآن مهارت بیشتری داشته باشد و بعد به ترتیبی که در این حدیث بیان گردید عمل شود:

«يَؤُمُّ الْقَوْمَ أَقْرَؤُهُمْ لِكِتَابِ اللَّهِ فَإِنْ كَانُوا فِي الْقِرَاءَةِ سَوَاءً فَأَعْلَمُهُمْ بِالسُّنَّةِ فَإِنْ كَانُوا فِي السُّنَّةِ سَوَاءً فَأَقْدَمُهُمْ هِجْرَةً فَإِنْ كَانُوا فِي الْهِجْرَةِ سَوَاءً فَأَقْدَمُهُمْ سِلْمًا وَلاَ يَؤُمَّنَّ الرَّجُلُ الرَّجُلَ فِي سُلْطَانِهِ وَلاَ يَقْعُدْ فِي بَيْتِهِ عَلَى تَكْرِمَتِهِ إِلاَّ بِإِذْنِهِ»

ترجمه: حق تقدم در امامت با کسی است که در قرائت قرآن تسلط و مهارت بیشتری داشته باشد. سپس کسی که با سنت رسول الله ج بیشتر آشنا باشد، بعد از آن کسی که سابقه هجرت در راه خدا داشته باشد، سپس کسی که زودتر از دیگران مسلمان شده باشد. شخص اجازه ندارد در حوزه ولایت دیگری امام و جلو دار او شود یا در خانه کسی در مسند و محل مخصوص او بنشیند، مگر با اجازه آن شخص.

حتی اگر نوجوانی که به سن بلوغ نرسیده است، از دیگران در علم و قرائت قرآن بهتر باشد، حق تقدم در امامت با او است، بدلیل حدیث عمروبن سلمه که می‌گوید:

از طائفه ما، هیئتی نزد رسول الله ج آمدند. وقتی می‌خواستند برگردند، گفتند: ‌ای رسول الله ج! از میان ما چه کسی امام شود؟ فرمود: کسی که قرآن را بیشتر فرا گرفته باشد. در میان آنان هیچ کس به اندازه من قرآن را فرا نگرفته بود. به همین سبب، آنان مرا برای امامت انتخاب کردند. در حالی که هنوز به سن بلوغ نرسیده بودم و چادری که متعلق به خودم بود، بر دوش داشتم. بعد از آن در هر تجمعی در قبیله که من حاضر بودم امامت می‌کردم و نماز جنازه آنان را، تا امروز من اقامه می‌کنم

در صورت تعدد اموات چه مرد باشند و چه زن، یک نماز برای همه آنان کفایت می‌کند و، جنازه مردان حتی اگر نابالغ باشند، طوری گذاشته شود که نزدیک امام باشند و جنازه زنان به طرف قبله گذاشته شود.

همچنین جائز است که بر هر یک از جنازه‌ها، جدا گانه نماز میت خوانده شود. بلکه افضل و اصل همین است و رسول الله ج درباره شهدا، احد چنین عمل نمود

والله تعالی اعلم