حکم کسی که ذکر «سبحان ربي العظيم» را در رکوع فراموش کند

هرگاه نمازگزار از رکوع برخواست و ذکر «سبحان ربي العظيم» را نخواند؛ چنانکه قبل از آنکه (کاملا) قائم بایستد، بیاد آوَرد د (و ذکر را بخواند)، ولی اگر (بطور کامل کمرش) راست شد؛ بازگشت بر او حرام است، و بلکه بایستی سجده ی سهو بجای آورد، زیرا واجبی را در نماز ترک کرده، و بایستی قبل از سلام باشد زیرا آن سجده به دلیل نقص (در نماز) است

حکم مسبوقی که در نماز جماعت ذکر «سبحان ربي العظيم» را فراموش کند

، سجده ی سهو بر او واجب است، زیرا او واجبی را ترک کرده، پس هرگاه رکعت باقی مانده اش را (پس از سلام امام) خواند بر او واجب است تا به دلیل ترک واجب، سجده ی سهو بجای آورد، زیرا او در این حالت با انجام سجده ی سهو با امام مخالفت نمی کند زیرا او در جبران رکعت باقی مانده اش از نماز منفرد شده است (و به تنهایی نمازش را ادامه می دهد).

پس به وی می گوییم: هرگاه مأموم در نمازش سهوی مرتکب شد و او مسبوق بود، بر او واجب است تا سجده ی سهو انجام دهد البته اگر سهوی که مرتکب شده موجب وجوب سجده باشد

ابتدا سوره ی آخر قرآن و سپس قبل از آن را می خواند

سجده ی سهو بر او واجب نمی شود؛ هرگاه عکس ترتیب قرآن (تلاوت کند)، یعنی مثلا سوره ای را از آخر قرآن بخواند و سپس به (سوره ی دیگری در) ماقبل آن بازگردد، اما افضل آنست که به ترتیب قرآن پیش رود همانطور که صحابه رضی الله عنهم قرآن را بر وجه معروفی که در مصحف است ترتیب بندی کرده اند.

کسی که در قرائت دچار خطا و اشتباه شود

اگر کسی در قرائت خطا کرد سجده ی سهو انجام ندهد، زیرا این خطا هیئت و ترتیب نماز را تغییر نمی دهد، اما اگر نمازگزار در (قرائتش) خطایی کرد؛ بر کسی که آنرا می شنود لازمست تا وی را آگاه کند

کسی که آیه یا ذکری را در غیر محل خود بخواند مثلا در رکوع بعد از سبحان ربی العظیم آیه ای از قران یا ذکری دیگر بخواند

اولاً قرائت قرآن در سجده نامشروع است، و بلکه از آن نهی شده است، و همینطور در رکوع؛ به دلیل این فرموده ی پیامبر صلی الله علیه وسلم: «ألا وإني نهيت أن أقرأ القرآن راكعاً أو ساجداً، أما الركوع فعظموا فيه الرب، وأما السجود فأكثروا فيه من الدعاء فقمن ان يستجاب لكم» یعنی: «هان بدانید! که من از قرائت قرآن در حالت رکوع و سجود نهی شده ام، پس در رکوع عظمت خداوند را بگوئید، و در سجود بسیار دعا کنید؛ چرا که امید است برای شما اجابت شود». هرچند بر اساس قول راجح نماز او صحیح است.

دوماً: اگر کسی (در نماز) سخن مشروعی را در غیر محل خود بگوید ولی همراه آن، ذکر مشروعی را که می بایست در آنجا خوانده شود، بخواند؛ مثلا در محل سجده (آیه ای از قرآن) قرائت کند و علاوه بر آن، ذکر «سبحان ربي الأعلى» را نیز بخواند؛ در این حالت سجده ی سهو بر او واجب نیست ولی برایش جایز است، اما اگر سخن مشروعی را در غیر محل خود بگوید ولی ذکر مشروعی را که معمولا در آن محل خوانده می شود، نخواند، مثلا در محل سجده قرائت کند ولی ذکر «سبحان ربي الأعلى» را در آن نخواند، در این حالت سجده ی سهو بر او واجب می شود، زیرا ترک واجبی (از واجبات نماز) کرده است و محل سجده ی سهو نیز قبل از سلام (پایانی) نماز است

اگر کسی فراموش کند سجده سهو انجام دهد و یا سجده سهو را عمدا ترک کند

اگر نمازگزار سجده ی سهوی که بر او واجب شده باشد عمداً ترک کند، نمازش باطل می شود، همانطور که ترک عمدی یکی از واجبات نماز باعث ابطال آن است.

اما اگر فراموش کرد سجده ی سهو ببرد، چنانچه اندک زمانی بعد از سلام بیاد آورد باید آنرا بجای آورد، و اگر احیانا مدت زمانی طولانی تر بیاد آورد یا اصلا از مسجد خارج گشت، چیزی بر وی نیست و نمازش صحیح است.

فتاوى ابن عثمين (14/50).

و اگر امام سجده ی سهو خویش را فراموش کرد، در آنصورت مأموم نبایستی خود تنهایی به سجده ی سهو برود، بلکه با سلام امام او نیز سلام می دهد و سپس به امام تذکر می دهد و امام به سجده ی سهو رفته و او نیز همراه وی سجده می برد.

حکم نماز کسی که یکبار سجده ی سهو بجای آورد

اگر نمازگزار یا امام از روی جهل و ناآگاهی یک سجده ی سهو ببرد چیزی بر وی نیست، و نماز او و نماز کسانی که به وی اقتدا کرده اند صحیح است، و حکم او بمانند حکم آنکسی است که اصلا انجام سجده ی سهو را فراموش می کند (که موجب باطل شدن نماز نیست). چنانکه علمای هیئت دائمی افتاء می گویند: «اگر ترک سجده ی سهو عمدی باشد نمازش باطل است و باید نمازش را تکرار کند، و اگر ترک آن به سبب فراموشی یا عدم آگاهی و جهل باشد، پس نمازش صحیح است و لازم نیست تا نمازش را تکرار کند»

«اللجنة الدائمة للإفتاء» (6/10).

در این مواقع بر مأمومین لازم است تا سجده ی سهو دوم را خود انجام دهند، هر چند که امام آنها سجده ی دوم را انجام نداده؛ زیرا به دلیل سهو در تشهد اول نقصی بر نمازشان وارد شده است. امام نووی رحمه الله در «المجموع» می گوید: «و اگر امام جز یکبار سجده ی سهو انجام نداد، مأموم (خود) سجده ی دوم را انجام دهد و آن (یعنی ترک سجده ی دوم توسط امام) را حمل بر این بگذارد که وی آنرا فراموش کرده است، و اگر امام عمداً یا سهواً سجده ی سهو را ترک کرد و انجام نداد پس مأموم خود سجده ی سهو را انجام دهد و این همان قول صحیح منصوص است، زیرا هنگامی که امام سهوی مرتکب شود بر نماز مأموم نیز بدلیل آن سهو نقص وارد می شود، و اگر امام (سهو) نمازش را جبران نکرد مأموم (خود) نمازش را جبران نماید»

والله تعالی اعلم