مختصری از احکام سجده ی سهو برای حالتهای مختلف مأموم 

چنانچه شخص از ابتدا در جماعت نبود، بلکه بعداً به جماعت ملحق شد (یعنی مسبوق بود)، در اینصورت او فقط باید در سجده ی سهو قبل از سلام تابع امام باشد، و نباید در سجده ی سهوی که امام بعد از سلام بجای می آورد از او پیروی کند، زیرا در این حالت امام ابتدا سلام می دهد بعد سجده ی سهو می برد و لذا برای فرد مسبوق ممکن نیست که با امام سلام دهد و بعد سجده ی سهو ببرد، بلکه او با سلام امام باید برخیزد و مابقی نماز خود را تکمیل کند، بعد که نمازش را کامل نمود و سلام داد او نیز باید سجده ی سهو ببرد و سلام دهد ( البته در صورتیکه با سهو امام همراه بوده باشد ).

اگر فرد مسبوق در قسمتی از نماز که امام در آن مرتکب سهو شد همراه وی نبود، مثلاً مأموم در رکعت دوم به جماعت ملحق شده ولی امام در رکعت اول نماز خود دچار سهوی شده باشد، در این حالت:

اگر امام قبل از سلام نماز سجده ی سهو برد، مسبوق نیز از وی پیروی کند سپس با سلام امام بلند شود و نماز خود را کامل نماید، اما لازم نیست که در آخر نماز برای بار دوم سجده برد، زیرا او به هنگام سهو امام با وی نبوده است.

و اگر امام بعد از سلام نماز سجده ی سهو برد، مسبوق نباید از وی پیروی کند بلکه با سلام امام بلند شود و نماز خود را کامل نماید، همچنین در آخر نماز لازم نیست سجده ی سهو بجای آورد، زیرا او در هنگام سهو امام با وی نبوده، و سهو امام هنگامی رخ داد که او هنوز به جماعت ملحق نشده بود.

اگر مأموم از ابتدا با جماعت همراه بود و به اصطلاح مسبوق نباشد و بعد دچار سهوی گشت، چنانچه آن سهو ترک واجبی باشد؛ مثلاً فراموش کرد که در رکوع ذکر «سبحان ربي العظيم» را بگوید، سجده ی سهو بر او لازم نیست، زیرا امام سهو وی را متحمل می شود و برایش جبران می کند. اما اگر یکی از ارکان نماز را ترک گفت؛ مثلا در یکی از رکعتها خواندن فاتحه را فراموش کرد و بعداً در اثناء نماز بیادش آمد، در این وضعیت هنگامی که نماز تمام شد و امام سلام داد او نباید سلام دهد بلکه لازمست بلند شود تا رکعتی را که در آن رکنی را ترک کرده بود از نو بخواند و آنرا جبران نماید بعد تشهد خوانده و سلام دهد و بعد از سلام دو سجده ی سهو بجای آورد.

اگر مأموم قسمتی از جماعت را با امام همراه نبوده یعنی به تمامی رکعات نماز جماعت نرسیده بود، و در نماز خویش دچار سهوی گشت - چه در قسمتی که همراه امام است و چه در قسمتی که خود تنهایی بعد از سلام امام بلند می شود و مابقی نماز خود را کامل می گرداند -  بر او لازم است که در آخر نماز با توجه به نوع سهوی که انجام داده قبل یا بعد از سلام نمازش دو سجده ی سهو بجای آورد.

اگر انسان داخل نماز وتر شد و نیت داشت تا دو رکعت بخواند و سپس سلام دهد و رکعت سوم را جدا بخواند، اما (در انتهای رکعت دوم) فراموش کرد و بدون سلام دادن برای رکعت سوم برخواست، به او می گوییم رکعت سوم را کامل بخوان زیرا در نماز وتر جایز است که بر دو رکعت اضافه خواند

حكم نماز مسافری که بعد از رکعت دوم اشتباهاً برای رکعت سوم بلند می شود.

در اين وضعيت به او می گوییم که لازمست تا بازگردد، زیرا او قصد دارد كه دو رکعت نماز بخواند، پس باید دو رکعت خوانده و بر آن نیفزاید، و پس از آنکه بازگشت و سلام داد دو سجده ی سهو ببرد، اما اگر احیانا بازنگشت و خواست تا نماز خود را کامل (چهار رکعت) بخواند اشکالی ندارد.

حکم پیروی از امام در رکعت اضافی

اگر امام سهواً پنج رکعت بخواند، نمازش صحیح است و همچنین نماز کسی که پشت سر وی نماز می خواند، البته بشرطیکه او نیز متوجه آن رکعت اضافی نشود و سهواً با امام برخواست و یا اصلاً به حکم آن جهل داشت، نمازش صحیح است.

اما کسی که به آن رکعت اضافی آگاه بود و امام برای رکعت اضافی برخواست، او باید (با گفتن سبحان الله امام را متوجه اشتباهش کند و اگر متوجه نشد نباید با او بلند شود بلکه) خود بنشیند و تشهد خوانده و سلام دهد، زیرا او در این حالت می داند که آن رکعت اضافی باعث ابطال نماز امام می شود، مگر آنکه مأموم احساس کند که هدف امام از برخواستن برای رکعت اضافی به سبب وارد شدن خللی در یکی از رکعتهای نمازش بوده است، مانند ایجاد خللی در قرائت فاتحه، که در این حالت باز نبایستی با امام بلند شود بلکه باید در جای خود نشسته اما منتظر امام بماند و با او سلام دهد.

شیخ الاسلام ابن تیمیه در مورد این سوال چنین جواب می دهد: «اگر مأمومین از روی جهل با امام (در رکعت اضافه) بلند شدند نمازشان باطل نمی شود، اما اگر بدان (رکعت اضافه) علم داشتند برای آنها شایسته نیست تا از امام پیروی کنند، بلکه منتظر وی بمانند (تا امام برای تشهد بنشیند) و با آنها سلام دهد، و یا آنکه (مأمومین) قبل از امام سلام دهند، ولی انتظار بهتر است». «مجموع الفتاوى» (23/53).

و اگر احیانا مأموم در محل تشهد منتظر امام بماند تا با وی سلام دهد، در آنصورت بر مأموم لازمست تا با امام به سجده ی سهو برود، زیرا متابعت از امام لازم است.

اما این رکعت اضافی امام، بعنوان رکعتی برای فرد مسبوق؛ یعنی کسی که از رکعت دوم به بعد به جماعت ملحق گشته، محسوب می شود.

والله تعالی اعلم