الحمد لله رب العالمين، والصلاة والسلام على نبينا محمد الذي بلغ البلاغ المبين، وعلى آله وأصحابه والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين.

متاسفانه اکثر مردم نسبت به بسیاری از احکام سجده ی سهو در نماز ناآگاه هستند، بعضی از آنها در جایی که می بایست سجده ی سهو ببرند آنرا انجام نمی دهند و بعضی دیگر در جایی که نیاز نیست سجده می برند، بعضی سجده ی سهو را قبل از سلام انجام می دهند در حالیکه محل سجده بعد از سلام بوده و بلعکس؛ برخی بعد از سلام سجده می برند در حالیکه محل آن قبل از سلام است. بنابراین شناخت احکام سجده ی سهو بسیار مهم است اللخصوص برای امامانی که مردم به آنها اقتدا کرده و در اتباع مشروع در نمازهای خود از آنها تقلید می کنند، پس دوست دارم تا برخی از احکام این باب را به برادران گرامی و خواهران بزرگوارم تقدیم کنم و از الله تعالی خواستارم تا آنرا مایه ی سودمندی بندگان مؤمن خود قرار دهد. و با استعانت از الله تعالی آغاز می کنم و از او توفیق و صواب خواستارم.

سجده ی سهو :

عبارتست از دو سجده که نماز گزار جهت جبران خللی که در نمازش وارد شده و بدلیل سهو رخ داده شده در نماز، آنرا بجای می آورد. و اسباب آن سه مورد هستند:

 زیاده، نقص و شک.

زياده :

هرگاه نمازگزار در نماز خویش رکعت یا رکوع یا سجده ای را عمداً اضافه کند، نمازش باطل است. اما اگر عمدی نباشد و بلکه از روی فراموش بود و تا پس از فارغ شدن از آن به انجام عمل اضافی آگاه نشد، در آنصورت کافیست تا (بعد از سلام) دو سجده ی سهو بجای آورده و نمازش صحیح خواهد بود، اما اگر در اثنای انجام عمل متوجه شد که آنرا اضافی انجام می دهد بایستی از انجام آن عمل انصراف داده و به آن ادامه ندهد و در پایان نماز (بعد از سلام) دو سجده ی سهو ببرد و نمازش صحیح است.

مثلا شخصی را در نظر بگیرید که نماز ظهر را پنج رکعت می خواند و او به این رکعت اضافی آگاه نیست تا اینکه در تشهد آخر متوجه می شود، در آنصورت باید تشهد خود را کامل گرداند و سلام دهد و سپس دو سجده ی سهو بجای آورد و باز سلام دهد، اما اگر تا بعد از سلام دادن و خارج شدن از نماز متوجه رکعت اضافی نشد، باز هم کافیست تا دو سجده سهو برده و بعد سلام دهد. ولی چنانچه در حین انجام رکعت پنجم متوجه این رکعت اضافی شد، باید همان لحظه که بیادش آمد بنشیند و تشهد بخواند و سلام دهد و سپس به دلیل این سهوی که انجام داده دو سجده انجام داده و دوباره سلام دهد.

دلیل آن حدیث عبدالله ابن مسعود رضی الله عنه است که گفت: «أن رسول الله صلی الله علیه وسلم صلي الظهر خمسا، فقيل له: أزيد في الصلاة؟ فقال: و ما ذاک؟ قال : صليت خمسا، فسجد سجدتين بعد ماسلم».

 «پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز ظهر را پنج رکعت خواند سپس به ایشان گفتند: آیا به نماز اضافه شده؟ پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: مگر چه اتفاقی روی داد؟ گفتند: شما پنج رکعت نماز خواندید، پیامبر صلی الله علیه وسلم نیز (هنگامی که متوجه سهو در نماز خود گشت با وجود اینکه قبلاً سلام داده بودند) دو سجده بجای آوردند و باز سلام دادند. و در روایتی دیگر آمده که ایشان رو به قبله کردند بعد دو سجده بردند بعد سلام دادند». (جماعت محدثین آنرا روایت کرده اند).

متفق عليه : بخاری (1226)، مسلم (572)، ابوداود (1006)، ترمذی (390)، ابن ماجه (1205)، نسائی (31/1).

سلام دادن قبل از اتمام نماز :

سلام دادن قبل از پایان نماز جزو زیاده در نماز می باشد 

هرگاه نمازگزار قبل از آنکه نمازش بپایان برسد عمداً سلام دهد نماز او باطل می شود. و اگر از روی فراموشی بود؛ چنانچه تا بعد از مدت طولانی بدان آگاه نگشت، باید از نو نمازش را تکرار کند، اما اگر بعد از مدت زمان کمی متوجه اشتباه خویش شد مثلا دو یا سه دقیقه بعد، باید بازگردد و نمازش را کامل نماید (بقیه نماز خود را بخواند) و سلام دهد بعد دو سجده ی سهو ببرد و سلام دهد.

دلیل آن حدیث ابوهریره رضی الله عنه است که گفت:

«أن النبي صلى الله عليه وسلم صلى بهم الظهر أو العصر فسلم من ركعتين فخرج السرعان من أبواب المسجد يقولون: قصرت الصلاة، وقام النبي صلى الله عليه وسلم إلى خشبة المسجد فاتكأ علها كأنه غضبان، فقام رجل فقال يا رسول الله: أنسيت أم قصرت الصلاة؟ فقال النبي صلى الله عليه وسلم: « لم أنس ولم تقصر»، فقال رجل: بلى قد نسيت، فقال النبي صلى الله عليه وسلم للصحابة: «أحق ما يقول؟» قالوا : نعم، فتقدم النبي صلى الله عليه وسلم فصلى ما بقي من صلاته ثم سلم ثم سجد سجدتين ثم سلم». متفق عليه.

یعنی: «پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز ظهر یا عصر را با ما خواند سپس بعد از دو رکعت سلام دادند، بعد با سرعت از درِ مسجد خارج شد، صحابه رضی الله عنهم گفتند: نماز کوتاه شده!؟ پیامبر صلی الله علیه وسلم (بیرون از مسجد) به کنده ی مسجد تکیه زد گویی که خشمگین است، مردی برخواست و گفت ای رسول خدا! آیا فراموش کردی یا نماز کوتاه شده؟ پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: نه فراموش کردم و نه نماز کوتاه شده، آن مرد گفت: آری! پس فراموش کرده اید، پیامبر صلی الله علیه وسلم به اصحابش فرمود: آیا آنچه که می گوید درست است؟ جواب دادند: آری، پیامبر صلی الله علیه وسلم نیز بازگشتند و مابقی نمازش را خواند بعد سلام داد سپس دو سجده بردند و بعد سلام دادند»

‌از این حدیث برمی‌آید که باید بقیه نماز را از همانجا که ترک شده است از  سر گرفت، خواه از دو رکعت سلام داده باشد یا از دو رکعت بیشتر و یا کمتر. (فقه السنه سید سابق).

و هرگاه امام قبل از پایان نمازش سلام داد، و در همان حال برخی از مأمومین که دیر به جماعت رسیده بودند و قسمتی از نمازشان باقی مانده، (و با سلام امام) بلند می شوند تا بقیه نماز خود را بخوانند؛ بعد که امام متوجه می شود مرتکب سهوی در نمازش شده لذا بلند می شود تا نماز خود را کامل کند , حال آن دسته از مأمومین که دیر به جماعت رسیده بودند و برای ادامه ی نماز خود بلند شده بودند، مختار هستند که یا تنهایی نماز باقی مانده ی خود را ادامه دهند که البته بایستی بعد از سلام سجده ی سهو ببرند، و یا آنکه دوباره به امام اقتدا کنند و با او بقیه نماز خود را ادامه دهند و هرگاه امام سلام داد بلند شوند و مابقی نماز خود را بخوانند و بعد از سلام دادن دو سجده ببرند و سلام دهند که این حالت (یعنی اقتدا به امام) برای آنها بهتر است.

البته دیگر مأمومین نیز که در ابتدای نماز با امام بودند باید با امام برخیزند و نماز خود را کامل نمایند.

والله تعالی اعلم