الاعتصام
95- بطور عموم احكام و شرايط زكات بدين صورت است:
بر هر مسلمان آزادي که دارائيش به حد نصاب برسد و يک سال بر آن بگذرد زکات فرض مي‌شود. بجز زراعات که (گذشت يک سال بر آن واجب نيست) و زکات آن در روز برداشت محصول به شرطي که به حد نصاب برسد، واجب مي‌گردد. خداوند متعال مي‌فرمايد :
" و به هنگام رسيدن و چيدن و درو کردنشان زکات آنها را بدهيد " انعام / 141 "
زکات در اموال زير واجب است :
طلا و نقره، زراعات، ميوه‌جات، حيوانات و معادن.
اول: زکات طلا و نقره که به اندازه کافی شرح داده شده است .
دوم : زکات کشتزار و ميوه‌جات
محصولاتي که زکات در آنها واجب است:
زکات، تنها در چهار محصول مذکور در حديث زير واجب است :
از ابوبرده از ابوموسي و معاذ روايت است : (أن رسول الله صلى الله عليه و سلم بعثهما إلي اليمن يعلمان الناس أمر دينهم، فأمرهم أن لا يأخذوا الصدقة إلا من هذه الأربعة :الحنطة، والشعير و التمر والزبيب) «پيامبر صلى الله عليه و سلم آن دو را به يمن فرستاد تا به مردم احکام دينشان را آموزش دهند، و دستورداد تا زکات را تنها از اين چهار محصول بگيرند : گندم، جو، خرما و مويز».
حد نصاب زکات در محصولات زراعي و ميوه‌جات:
در محصولات زراعي و ميوه‌جات زکات فرض است مشروط به اينکه به حد نصابي که در حديث زير ذکر شده برسند :
از ابوسعيد خدري روايت است که پيامبر صلى الله عليه و سلم فرمود : (ليس فيما دون خمس ذود صدقة من الإبل، و ليس فيما دون خمس أواق صدقة و ليس فيما دون خمسة أوسق صدقة) «در کمتر از پنج شتر وکمتر از پنج أوقيه و کمتر از پنج وسق زکات واجب نيست».
مقدار واجب زکات محصولات زراعي و ميوه‌جات:
از جابر روايت است که پيامبر صلى الله عليه و سلم فرمود : (فيما سقت الأنهار و الغيم العشور، و فيما سقي بالسانية نصف العشور) «زکات محصولاتي که با جويبارها و باران آبياري مي‌شود يک دهم و آنچه با شتر (يا ماشين‌آلات کشاورزي) آبياري مي‌شود يک بيستم است.
از ابن عمر روايت است که پيامبر صلى الله عليه و سلم فرمود : (فيما سقت السماء و العيون أوکان عثريا العشر، و فيما سقي بالنضح نصف الشعر) «زکات محصولاتي که با آب باران يا چشمه‌ها آبياري مي‌شود و همچنين محصولاتي که نيازي به آبياري ندارند، يک دهم و آنچه با آب کشيدن آبياري مي‌شود يک بيستم است».
سوم – زکات حيوانات
حيواناتي که زکات در آنها واجب است سه دسته‌اند : شتر، گاو، گوسفند و بز
در این مورد نیز حد نصاب و ... توضیح داده شده است اما باید گفت که :
هرگاه نوعي از شتر بر شخص واجب شودکه آن را ندارد:
از انس روايت است : ابوبکر در مورد صدقه واجبي که خداوند و پيامبرش صلى الله عليه و سلم به آن دستور داده‌اند، برايم نوشت : (من بلغت عنده من الإبل صدقة الجذعة وليست عنده جذعة و عنده حقة فإنها تقبل منه الحقة و يجعل معها شاتين إن استيسرتا له أو عشرين درهما، و من بلغت عنده صدقة الحقة و ليست عنده الحقة و عنده الجذعة فإنها تقبل منه الجذعة و يعطيه المصدق عشرين درهما أو شاتين، و من بلغت عنده صدقة الحقة و ليست عنده إلا بنت لبون فإنها تقبل من بنت لبون و يعطي شاتين أو عشرين درهما، ومن بلغت صدقته بنت لبون و عنده حقة فإنها تقبل منه الحقة و يعطيه المصدق عشرين درهما أو شاتين، و من بلغت صدقته بنت لبون و ليست عنده و عنده بنت مخاض فإنها تقبل منه بنت مخاض و يعطي معها عشرين درهما أو شاتين)
«اگر تعداد شتران کسي به حد (61 الي 75) رسيد که يک جذعه بر او واجب شد ولي جذعه نداشت و حقه داشت، حقه از او پذيرفته شود و بايد دو گوسفند در صورت امکان يا بيست درهم را نيز پرداخت کند. و کسي که از زکات شتر، يک حقه بر او واجب شد ولي حقه نداشت و جذعه داشت، جذعه از او قبول شود و زکات گيرنده بايد بيست درهم يا دو گوسفند را به او بدهد. کسي که از زکات شتر، يک حقه بر او واجب شد و نزد او فقط يک بنت لبون بود، بنت لبون از او قبول شود و بايد علاوه بر آن دو گوسفند يا بيست درهم را نيز بدهد. کسي که از زکات شتر، يک بنت لبون بر او واجب شد و بجاي آن حقه داشت، حقه از او قبول شود و زکات گيرنده بايد بيست درهم يا دو گوسفند را به او بدهد. کسي که زکات بنت لبون بر او واجب شد ولي بنت لبون نداشت و بنت مخاض داشت، بنت مخاض از او قبول شود ولي بايد علاوه بر آن بيست درهم يا دو گوسفند را نيز پرداخت کند».
آنچه نبايد به عنوان زکات گرفته شود:
از انس روايت است که ابوبکر در مورد صدقة واجبي که خداوند به پيامبرش صلى الله عليه و سلم دستور داده است برايم نوشت :
(لايخرج في الصدقة هرمة و لا ذات عوار و لا تيس، و إلا ماشاء المصدق) «حيوان پيرو ناتوان و عيب‌دار کور به عنوان زکات داده نشود و نيز (مأموران جمع‌آوري زکات) گوسفند و بز مخصوص جفت‌گيري را بعنوان زکات نگيرند مگر اينکه صاحبش بخواهد».
حکم زکات حيوانات شراکتي:
هرگاه دونفر يا بيشتر، حيوانات خود را با هم يکجا کنند بطوريکه قابل تفکيک نباشند، در اين صورت اگر زکات بر آنها واجب شود هر دو بعنوان يک نفر، آن را پرداخت کنند :
از انس روایت است ابوبکر در مورد صدقه واجبی که خداوند به پیامبرش دستور داده است برایم نوشت :
و از ترس واجب شدن زکات نباید اموال متفرق را جمع و اموال جمع شده را متفرق کنند اگر دو نفر با هم شریک باشند باید هر دو به طور مساوی زکات را بدهند .
چهارم – زکات رکاز
رکاز به اشيائي گفته مي‌شود که در زمان جاهليت دفن شده، و بدون هزينه کردن مال و تحمل سختي و کار زياد بدست آيند.
در رکاز، زکات بصورت فوري واجب مي‌گردد بدون اينکه يک سال بر آن بگذرد و يا نصاب معيني داشته باشد : به دليل عموم فرموده پیامبر علیه الصلاة و السلام که می فرمایند :
" و فی الرکاز الخمس " و در رکاز خمس واجب است .
96- گرفتن ماليات از كسى جائز نيست و حرام است، ولى اگر كسى مجبور به پرداخت ماليات باشد نميتواند آنرا از حق زكاتش بكاهد و آنرا پاى زكاتش بزند زيرا زكات حق خداوند است و بايست به گروه 8 گانه اى داده شود كه در سوره توبه ذكر شده است.
97- در مورد املاك ايجارى، در ارزش ملك آن زكاتى نيست، بلكه ايجارى كه از آن ايجار بدست ميآيد به باقى اموال نقد اضافه خواهد شد و در سر سال زكات آنها را ميبردازد. بنابراين اگر شما مغازه اى را ايجار داده ايد، فقط بابت پولى كه به ازاى اين ايجار ميگيرد در سر سال زكات آنرا ميدهيد، البته اگر به حد نصاب رسيده باشد، و اگر تا قبل از پايان سال اين ايجار گرفته شده خرج شده باشد، ديگر زكاتى ندارد زيرا اين مال از بين رفته و چيزى بدست شما نمانده، ولى اگر تا آخر سال باقى بماند، زكاتش را همراه بقيه پول نقد حساب ميكنيد و ميپردازيد.
والله تعالی اعلم